TITRE: LES INEGALITES EXAGEREES DE LA REPARTITION DES REVENU MENACENT LA CROISSANCE, MAIS AUSSI LE CAPITALISΜΕεις. Ο Dani Rodrik (2018) συνοψίζει πολύ επιτυχώς το αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης, κυρίως στα τελευταία της στάδια, που είναι η δημιουργία χαοτικών ανισοτήτων, και αυτό είναι ότι ακριβώς συμβαίνει τώρα: "απλώς παίρνει χρήματα από μια ομάδα για να τα μεταφέρει σε άλλες". Η παγκοσμιοποίηση αδιαφόρησε, ακόμη, για τη γενίκευση της κερδοσκοπίας και της διαφθοράς, για την αποϋλοποίηση της οικονομίας, την κατάργηση της πλήρους απασχόλησης, και για την απόλυτη φτωχοποίηση των λαών του τρίτου κόσμου (αν ξαιρέσουμε την άνοδο του βιοτικού επιπέδου ορισμένων αναδυόμενων οικονομιών). Αλλά, να προσθέσω ακόμη, ότι οι επιλογές της παγκοσμιοποίησης εξασθένησαν τη δημοκρατία, με την επικράτηση μιας ιδιότυπης εξουσίας, ας μου επιτραπεί ο όρος της «τραπεζοκρατίας», που στραγγαλίζει τους λαούς και περιθωριοποιεί κράτη, για να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της (M.Ch.). Πρόκειται για ένα συνονθύλευμα, που είναι δύσκολο να ερμηνευθεί με βάση την οικονομική θεωρία, αλλά που καταλήγει σε κραυγαλέες ανισορροπίες της μορφής, αποταμίευση ανώτερη της κατανάλωσης, και κατανάλωση μικρότερη της παραγωγής, και που προκαλεί συνεχείς κρίσεις. Η αναγνώριση των δυσμενών οικονομικών συνεπειών των τεραστίας έκτασης αυτών ανισοτήτων οφείλεται, κυρίως, στη μακροχρόνια ήδη οικονομική στασιμότητα των προηγμένων οικονομιών, η οποία επανέφερε στο προσκήνιο, από τον Lawrence Summers, την παλαιότερη θεωρία του Alven Hansen περί της έλευσης του σταδίου της αέναης στασιμότητας (Νεγρεπόντη-Δελιβάνη 2018). Οι δικαιολογημένοι φόβοι για την ύπαρξη θετικής συνάρτησης, ανάμεσα στις ανισότητες κατανομής και στον περιορισμό του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης ενθάρρυναν τη διενέργεια μελετών, οι οποίες, όχι μόνο επιβεβαίωσαν, αλλά και ενίσχυσαν τους σχετικούς φόβους. 2a Le rapport du FMI Le FMI (2015) notamment, établit dans un de ses rapports que lorsque les 20 % les plus riches de la population augmentent leur revenu de 1 %, la croissance ralentit de 0,08 % dans les cinq années suivantes, et inversement, une augmentation de 1 % du revenu des 20 % les plus pauvres de la population accélère la croissance de 0,38 % dans les cinq années suivantes. 2b Le rapport de l'OCDE Les constats issus d'un rapport récent de l'OCDE (2015) sont similaires à ceux du FMI, puisqu’il affirme que la montée des inégalités durant la période 1990-2010 a eu pour effet le ralentissement du rythme de croissance de ses pays membres de 4,7 %. Ces conclusions sont complétées par des interrogations qui tournent essentiellement autour du fait que les riches peuvent faire pression sur les gouvernements au moment des élections en votant pour l’un ou pour l’autre, afin d'empêcher une éventuelle augmentation des impôts, limitant ainsi la possibilité pour le secteur public de réaliser des investissements dans des travaux d'infrastructure, dans l'éducation et dans l'État-providence (Zandi ). En outre, cette inégalité qui dure depuis longtemps, jamais combattue par aucun gouvernement − au contraire même, elle prend de l'ampleur − provoque un blocage psychologique qui se tourne contre la mobilité sociale, car elle donne l'impression que la situation ne peut en aucun cas s'améliorer (Zandi). 2c Les inégalités ne favorisent guère les propensions au progrès Comme il a été montré ci haut, la part des salaires dans les pays membres du G-7 a baissé de 5,8 % durant la période 1983-2006, et plus précisément de 8,8 % dans les pays membres de l'UE (Commission Européenne). Cette baisse, qui est évaluée entre 100 et 200 trillions de dollars, n'a pas profité à la consommation et encore moins à l'investissement (Rocard). Par ailleurs, sur 51 des 73 pays dans le monde sur lesquels ont été établies des statistiques, la part des salaires a reculé avec constance tout au long des 20 dernières années. Comme il ressort d'estimations, entre les années 1999 et 2007, la productivité des travailleurs, au niveau mondial, a augmenté de 30 %, et les salaires réels de seulement 18 % (Artus et Virard). Cette baisse verticale de la part du travail en faveur des profits dans le PIB des économies avancées s'est accompagnée d'une vague de réformes qui eut pour résultat le recul de la protection des travailleurs. Cette baisse ayant eu lieu surtout au sein de l'UE et davantage encore dans les économies endettées du sud de l'Europe, il n'est donc pas excessif de parler d'acharnement contre le travail (Negreponti-Delivanis 2007). L'absence d'intervention de l'État n'a pas amélioré, en ces temps particulièrement délicats, la situation de l'emploi qui ne cesse d'empirer. Ainsi, on enregistre une perte considérable de la part du travail et, au profit du capital. Cette situation devrait durer encore et même s'aggraver, à cause de l'introduction et de la généralisation d'un stratagème qui présente comme indépendants des travailleurs embauchés pour des emplois précaires et temporaires, lesquels travailleurs sont ainsi privés de toute forme de protection (Alderman). Ce système amoral occupe déjà les tribunaux, surtout en Europe, mais pour l'heure, aucun résultat définitif n'a suivi. L'Europe, sous prétexte que la régulation excessive des marchés freine la compétitivité, n'a pas résisté à la tentation d'installer une anarchie de plus en plus importante sur le marché du travail. Cette évolution défavorable renverse les hypothèses de base sur lesquelles s'appuie la fameuse fonction néoclassique de production et répartition des revenus, la fonction de Cobb-Douglas, qui consiste en trois facteurs essentiels : le premier étant la libre circulation du travail et du capital, le deuxième, le bouleversement apporté dans l'économie par le stade post-industriel de développement et le troisième les nouvelles technologies. À cause de la mondialisation, le niveau du salaire des ouvriers dans les économies avancées est concurrencé par son équivalent des économies en développement et, naturellement, est tiré vers le bas. Il se peut que la prévision bien connue des néoclassiques de l'égalisation des deux niveaux de salaire vers le haut soit théoriquement fondée, mais elle requiert des conditions préalables qui ne sont pas remplies à l'heure actuelle. Ces inégalités excessives de la répartition des revenus aux dépens de la part des salaires et en faveur des profits crée une abondance d'épargne dans l'économie mondiale qui ne peut plus être absorbée par l'investissement. Ce déséquilibre général fixe la valeur du taux d'intérêt à un niveau très bas et souvent négatif, semblant vérifier la théorie de l'arrivée du stade de stagnation éternelle (5). Plus précisément aux États-Unis, où les tendances générales de l'économie ne diffèrent pas de celles de l'Europe, même si les profits des années 2009-2017 étaient, après prélèvement des impôts, supérieurs de 31 % en tant que pourcentage dans le PIB par rapport à ceux des cinquante années précédentes, l'investissement était au contraire, dans la même période, de 4 % inférieur en tant que pourcentage dans le PIB. Les profits les plus élevés proviennent de la hausse du prix des actions et non des investissements productifs (The Economist 2018). 2d. Πως επενδύουν οι δισεκατομμυριούχοι (The Economist 2018) Οι εκατομμυριούχοι της υφηλίου απευθύνονται ολοένα λιγότερο στις τράπεζες διότι δημιουργούν τα δικά τους οικογενειακά γραφεία, στα οποία απασχολούν πολυάριθμο, εξειδικευμένο και με εξαιρετικά υψηλές αμοιβές προσωπικό. Η δυνατότητα απόκτησης αυτών των οικογενειακών γραφείων απαιτεί την ύπαρξη περιουσίας ανώτερης των 100 εκατομμυρίων δολαρίων, που ανήκουν στο 0.001% του παγκόσμιου πληθυσμού και ο αριθμός τους ανέρχεται συνεχώς, εξαιτίας της κορυφούμενης ανισότητας κατανομής. Η τακτική αυτών των οικογενειακών επενδυτικών γραφείων δεν είναι νέα. Άρχισε με τον John D. Rockefeller to 1882, και ήδη ο αριθμός τους εκτιμάται μεταξύ 5.000 και 10.000 που είναι διασκορπισμένα στην Αμερική, στην Ευρώπη και στην Ασία. Τα οικογενειακά επενδυτικά αυτά γραφεία εκτιμάται ότι διακινούν περισσότερα από $4τρισεκατομμύρια περιουσιακά δεδομένα που ισοδυναμούν με το 6% περίπου της αξίας των χρηματιστηρίων της υφηλίου. Οι κίνδυνοι της διακίνησης αυτών των τεραστίων ποσών, από μικρό αριθμό επενδυτών είναι εμφανείς, όπως, η αποσταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, η, μέσω της ισχύος τους, απόκτηση πρόσβασης σε πληροφορίες που δεν είναι προσιτές στους κοινούς επενδυτές, η φοροδιαφυγή, και βέβαια η ελαχιστοποίηση της παραγωγικής επένδυσης. Η τελευταία αυτή οφείλεται στη συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, που ειδικά στην Ευρώπη υπέστη κατακόρυφη πτώση, που και αυτή είναι συνέπεια της κορύφωσης των ανισοτήτων. Οι σαφείς επενδυτικές προτιμήσεις των δισεκατομμυριούχων στρέφονται προς τη χρηματιστηριακή αγορά, ενισχύοντας έτσι την εικονική έναντι της πραγματικής οικονομίας, και δεν συμβάλλουν στην ανάπτυξη. 2e. Les inégalités profondes réduisent l'espérance de vie des plus pauvres (Tavernise) La conséquence peut-être la plus dramatique des inégalités désormais incontrôlées dans la répartition des revenus a été mise en lumière par des économistes de la Brooking Institution qui en ont conclu que « les pauvres ne perdent pas seulement leur revenu et leur qualité de vie, ils perdent aussi des années de vie ». Et la perte d'années de vie chez les pauvres augmente en même temps que le degré d'inégalités. Autrement dit, chez les hommes nés en 1920, entre les 10 % les plus riches et les 10 % les plus pauvres, l'écart était de 6 ans. Cet écart double chez les hommes nés en 1950. La durée de vie moyenne des plus riches est de 87,2 ans et de 73,6 chez les plus pauvres. Par conséquent, les inégalités de revenu tuent les plus pauvres. 2f. Les inégalités excessives mettent en péril la démocratie On vient se demander dans quelle mesure la démocratie peut se satisfaire d'une forme extrême d'inégalité dans la répartition des revenus telle que celle qui s'est installée dans les économies avancées mais aussi dans certaines économies en développement. À cela, on ne peut qu’en déduire que la démocratie n'existe pas, ce dont attestent ces proverbes venant du berceau de la démocratie : • Une démocratie parfaite est une démocratie qui n'a ni trop de citoyens riches ni trop de citoyens pauvres (Thalès de Milet, 643-548 av. J.-C., philosophe grec). • Notre démocratie s'autodétruit car le droit à la liberté et à l'égalité a été violé, car elle a appris aux citoyens à considérer l'arrogance comme un droit, l'illégalité comme la liberté, l'impertinence de la parole comme l'égalité et l'anarchie comme le bonheur (Isocrate, 436-338 av. J.-C., orateur athénien). C'est ainsi que grand nombre des scientifiques (Diamond,Plattner,Fukuyma et al.) affirment que le recul de la démocratie, depuis une dizaine d'années dans les économies avancées occidentales, est le résultat de graves problèmes internes : gel des salaires depuis 25 ans aux États-Unis et en Europe et explosion des inégalités de toute sorte, conséquences de la mondialisation. Dans une étude du Pew research center effectuée en 2014, 50 % des personnes interrogées vivant dans des économies avancées occidentales estimaient que la mondialisation faisait disparaître des emplois et baisser les salaires. Επιπλέον υποστηρίζεται ότι οι ανισότητες κατανομής δημιουργούν και ανισότητες των πολιτών σε δικαιώματα δημοκρατίας, καθώς η δημοκρατία που εφαρμόζεται είναι αντιπροσωπευτική και οι πολίτες δεν έχουν εμπιστοσύνη στα πολιτικά κόμματα (Alternatives Economiques, 2019) Μέρος ΙΙ. Πρωτοποριακές προτάσεις για την αντιμετώπιση των απειλών Στους κόλπους των προηγμένων οικονομιών άρχισαν να δημιουργούνται ολοένα μεγαλύτερες ανησυχίες σχετικά με τους κινδύνους που εμπεριέχονται στην κορύφωση των ανισοτήτων κατανομής του εισοδήματος και του πλούτου. Η κατακόρυφη άνοδος της ισχύος των λαϊκιστών, αλλά και το κίνημα των κίτρινων γιλέκων αποτελούν τις ηχηρές αντιδράσεις των πολλών, που η φωνή τους δεν εισακούστηκε στους χρόνους της παγκοσμιοποίησης. Ανάμεσα και σε άλλους, Γάλλοι αξιωματούχοι εξέφρασαν την πεποίθηση ότι η Ευρωζώνη κινδυνεύει με κατάρρευση αν δεν αντιμετωπιστούν οι ανισότητες (Κauffmann). Η αναζήτηση τρόπων περιορισμού των ανισοτήτων δεν είναι νέα αλλά αντιθέτως αποτελεί παραδοσιακή προσπάθεια της κεϋνεσιανής πολιτικής. Η προσπάθεια, ωστόσο, αυτή εξασθενεί όταν έρχεται η σειρά της φιλελεύθερης κοσμοθεωρίας να επικρατήσει. Παρότι πολλές από τις απόψεις του J.R. Keynes συμπίπτουν με αντίστοιχες των σοσιαλιστών, θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι η προσπάθειά του δεν ήταν η υιοθέτηση σοσιαλιστικών μέτρων, αλλά η επιθυμία του να προστατεύσει τον καπιταλισμό, που κατ' αυτόν κινδύνευε από τις υπερβολές του. Ακριβώς οι ακρότητες στην κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου (6), που μέχρι τώρα άφηναν αδιάφορους τους αρμόδιους στις καπιταλιστικές οικονομίες, και συνεπώς ήταν εκτός συζήτησης, ήδη σήμερα αποτελούν τη βάση έντονου προβληματισμού και πρωτοποριακών προτάσεων, για την αντιμετώπιση τους, που αναγνωρίζεται ως ακανθώδες πρόβλημα, και όχι μόνο κοινωνικό, αλλά και οικονομικό. Ακόμη, σε αντίθεση με παλαιότερες εποχές, εκτός από την πρόταση μέτρων, που αποβλέπουν στον έλεγχο των ανισοτήτων, και που το είδος και η έκταση τους ήταν αδιανόητα στο εγγύς παρελθόν, διαπιστώνεται επιπλέον και ένα είδος οργής, που στρέφεται εναντίον των πλουσίων. Αυτή η οργή, που οδήγησε σε συγκεκριμένες προτάσεις ανατροπής της κατάστασης μπορεί να ερμηνευτεί με βάση τους ανορθόδοξους τρόπους με τους οποίους συχνά αποκτιέται ο υπερβολικός πλούτος, αλλά και από το συνυπολογισμό των αρνητικών τους συνεπειών στην οικονομία και στην κοινωνία. 1. Πως αποκτιέται ο υπερβολικός πλούτος Στο εδάφιο αυτό θα γίνει αναφορά σε δύο πηγές μεγάλου πλουτισμού, που χωρίς να είναι παράνομες, υπόκεινται ωστόσο πρόσφατα σε έντονη κριτική, ανοίγοντας πιθανότατα το δρόμο για την επιβολή μέτρων, με στόχο να τον περιορίσουν. 1α.Η εισβολή των κληρονόμων (Alternatives Economiques-dossier, 2019) Υπάρχουν τρείς νόμιμοι τρόποι για να γίνει κανείς πλούσιος και είναι οι ακόλουθοι: Πρώτον, να αποκτήσει απασχόληση, που να αμείβεται εξαιρετικά καλά. Δεύτερον, να καταστεί κληρονόμος μεγάλης περιουσίας και τέλος τρίτον να γεννηθεί την κατάλληλη στιγμή, στο κατάλληλο μέρος και στην κατάλληλη οικογένεια. Μεταξύ των τριών αυτών νόμιμων τρόπων, ο δεύτερος επικρατεί την περίοδο που τώρα διανύουμε, αλλά είναι και αυτός που αναδεικνύεται, όπως δείχνουν τα σχετικά στοιχεία, ως κύριος παράγοντας δημιουργίας ανισοτήτων. Στη Γαλλία, η συνολική περιουσία των νοικοκυριών ήταν ίση με 4,9 έτη του διαθέσιμου καθαρού εισοδήματος το 1980, ενώ τώρα αντιστοιχεί σε 8,3 έτη (Terra Nοva). Το μερίδιο των κληρονομιών στη συνολική περιουσία των νοικοκυριών ανέρχεται το 1970 στο 44% ενώ το 2010 φθάνει στο 63%, μη αφήνοντας αμφιβολία ότι από το 1980 αναδύεται μια νέα και ισχυρή γενιά κληρονόμων. Η αύξηση αυτή της περιουσίας των νοικοκυριών οφείλεται κυρίως στη σημαντική άνοδο της τιμής των ακινήτων. Η άνοδος του ειδικού βάρους των κληρονομιών στο συνολικό πλούτο, μετά το1980, αποτελεί κυρίως συνέπεια της παγκοσμιοποίησης, που περιόρισε τους μισθούς. Ο οικονομολόγος Thomas Piketty αποδίδει ως εξής την αύξηση της σημασίας των κληρονομιών, μετά το 1980 (2013): "Le passé tend à dévorer l'avenir: les richesses venant du passé progressent mécaniquement plus vite, sans travailler, que les richesses produites par le travail". Quelques raisons de ce renversement sont: la baisse ou la stagnation des salaires, une fiscalité amicale aux plus riches ainsi que le fait que les revenus du patrimoine augmente plus vite que les salaires. Η αύξηση της σπουδαιότητας του τρόπου πλουτισμού μέσω κληρονομιών δεν ευνοεί την ανάπτυξη, καθώς περιορίζει τον αριθμό των αυτοδημιούργητων. Αλλά και επιπλέον, εξαιτίας της αύξησης της διάρκειας ζωής, οι περιουσίες συγκεντρώνονται σήμερα στα χέρια ανθρώπων 60-80 ετών, ενώ η ηλικία των κληρονόμων τους είναι 40-60. Η μέση ηλικία, που κάποιος κληρονομεί σήμερα είναι 50 ετών, σε αντίθεση με την περίοδο πριν το 1980, που οι κληρονόμοι ήταν νεότεροι με μέση ηλικία 42 ετών. 1b.Άλλοι τρόποι πλουτισμού (ημινόμιμοι/ημιπαράνομοι) *Οι φορολογικοί παράδεισοι Οι φορολογικοί παράδεισοι, που εκτιμάται ότι συγκεντρώνουν 32τρισεκατομμύρια δολάρια στους κόλπους τους δεν είναι πια σωστό να υπαχθούν σε καθεστώς παράνομο, αφού ουσιαστικά γίνονται ανεκτοί από την ΕΕ και την υφήλιο. Η ανοχή τους είναι το αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης, της οποίας η βασική ιδεολογία ευνοεί την ελεύθερη διακίνηση του κεφαλαίου, και την αναζήτηση του μέγιστου δυνατού κέρδους. Η ύπαρξή τους, ωστόσο, και η συνεχής ανάπτυξή τους σε αναρίθμητα σημεία χωρών της υφηλίου είναι δύσκολο να χαρακτηριστεί νόμιμη, δεδομένου ότι όπως είναι γνωστό οι συνέπειες δεν είναι ηθικές. Αναφέρω μερικές μόνο από αυτές. Πρώτον, αλλοιώνει τον ανταγωνισμό, εφόσον οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν, ουσιαστικά, δεν πληρώνουν φόρους, εξασφαλίζοντας έτσι ιδιαίτερα προνόμια απέναντι σε όλους όσοι πληρώνουν, και βρίσκονται συνεπώς σε δυσμενέστερη θέση. Δημιουργείται έτσι μια κατάσταση αδικιών. Επιπλέον, όσοι προσφεύγουν στους παραδείσους περιορίζουν τις δυνατότητες του κοινωνικού Κράτους, το οποίο είναι αναγκαίο και εξυπηρετεί κυρίως τις ανάγκες των φτωχότερων. * Παράνομη διακίνηση κλεμμένων χρημάτων Στις σελίδες του βιβλίου, που ονομάζει Moneyland, ο συγγραφέας (Oliver Bullough) εξιστορεί τις παράνομες οδούς που ακολουθούν τεράστια ποσά από κακοδιοικούμενες χώρες, και που προέρχονται από κλοπή των φτωχών. Οι πρακτικές αυτές διακίνησης μυθικών ποσών διευκολύνονται από τη συμπαράσταση γνωστών δικηγόρων, τραπεζιτών, λογιστών κ.ά., και αφαιρούνται από χρήσεις, συχνά, απολύτως αναγκαίες. 'Οπως, λ.χ. η σχετική αναφορά του συγγραφέα, στην κλοπή φαρμάκων και ιατρικού υλικού από σύστημα υγείας της Ουκρανίας, που στοίχισε το θάνατο σε πολλούς ασθενείς. Ο συγγραφέας του Moneyland, το τοποθετεί σε ένα καταρχήν ευυπόληπτο κτίριο, στο κέντρο του Λονδίνου, που για κάποιο διάστημα συγκέντρωσε στο εσωτερικό του, και κάτω από καθεστώς απόλυτης μυστικότητας, πολυεκατομμυριούχους, που έστελναν τα "αόρατα" χρήματά τους σε φορολογικούς παράδεισους, καταβάλλοντας τεράστια ποσά για την ανωνυμία τους. Στο κτίριο αυτό του Λονδίνου, στη Moneyland, ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι εγγράφηκαν σε διάστημα 16 ετών 10 εκατομμύρια επιχειρήσεις. Συμπερασματικά, η ανεξέλεγκτη κίνηση κεφαλαίων, που υποστηρίζουν οι νεοφιλελεύθεροι, επειδή κατ' αυτούς εξυπηρετεί την ελευθερία και τη δημοκρατία, εύκολα καταλήγει, όπως άπειρες καταστάσεις το αποδεικνύουν, στη μη καταδίωξη ατόμων, που αφού έχουν κατακλέψει την πατρίδα τους και τους φτωχούς της, ζουν πάμπλουτοι σε άλλη χώρα με ψεύτικο όνομα. *Εκμετάλλευση των εργαζομένων Μια άλλη ανήθικη πηγή δημιουργίας πλούτου, που αποκτά ανησυχητικές διαστάσεις τις ημέρες μας, ως μία επιπλέον αρνητική συνέπεια της παγκοσμιοποίησης και της αποδυνάμωσης του παρεμβατικού κράτους είναι η πολλαπλών μορφών εκμετάλλευση των εργαζομένων. Με τη σταδιακή υποχώρηση της πλήρους απασχόλησης, αλλά και της απορρύθμισης της αγοράς εργασίας, ενισχύονται τακτικές πρόσληψης και απασχόλησης εργαζομένων, που δεν είναι σύννομες, αλλά όμως που γίνονται σιωπηρά ανεκτές. όπως, ανάμεσα και σε άλλες, η πρόσληψη ατόμων για μερική απασχόληση και με εξαιρετικά χαμηλή αμοιβή, τα οποία τελικά χρησιμοποιούνται από τους εργοδότες ως υπερπλήρως απασχολούμενα, και μάλιστα χωρίς ασφάλιση. Η μη καταγγελία αυτών των πρακτικών οφείλεται στην υψηλή ανεργία, που επικρατεί σε πολλές οικονομίες. 2. Πρωτοφανείς προτάσεις για τον περιορισμό των ανισοτήτων Για πρώτη φορά στην οικονομική ιστορία η δημιουργία τόσο πολλών υπερ-πλουσίων, με συχνά ανορθόδοξους τρόπους, έχει δημιουργήσει διαρκή αντίδραση εναντίον τους, στην κοινωνία, το μεγαλύτερο τμήμα της οποίας διαμαρτύρεται επειδή δεν εισακούεται η φωνή της. Το αποτέλεσμα είναι η επεξεργασία προτάσεων που στοχεύουν στον περιορισμό του υπερβολικού πλούτου, και που πληθαίνουν, χωρίς ωστόσο προς το παρόν να έχουν υλοποιηθεί. Όπως θα ήταν αναμενόμενο, υπάρχουν βέβαια και φωνές που υπερασπίζονται τους υπερβολικά πλούσιους, υποστηρίζοντας ότι από τα όσα θετικά δημιουργούν, οι ίδιοι καρπούνται μόνο το περίπου 2%, ενώ το υπόλοιπο 98% αυξάνει την ευημερία των καταναλωτών(Wilkinson). Για να εμπεδώσουν την άποψή τους αυτή, μεταξύ άλλων προσκομίζεται το παράδειγμα του δισεκατομμυριούχου Dr Gary Michelson, χειρούργου της σπονδυλικής στήλης, του οποίου η περιουσία ανέρχεται σε 1.8 δισεκατομμύρια δολάρια. Την τεράστια αυτή περιουσία του την απέκτησε από την εργασία του, με τις εξαιρετικές του ικανότητες, που βελτιώνουν αποφασιστικά την ποιότητα ζωής, καταρχήν των κατοίκων του Los Αngeles, όπου και ο ίδιος διαμένει, βοηθώντας όσους θα έμεναν διαφορετικά ανάπηροι, να έχουν μια κανονική ζωή. Επειδή, ωστόσο "ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη", υπερισχύουν στο θέμα αυτό οι φωνές αγανάκτησης, για την κορυφούμενη ανισότητα, οι οποίες εισηγούνται τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων. Τα μέτρα αυτά δεν μπορεί να είναι άλλα από την επιβολή διαφόρων μορφών φορολογίας στην περιουσία ή στην κληρονομιά. Εναντίον της φορολόγησης των μεγάλων περιουσιών υποστηρίζεται, κυρίως, στη Γαλλία, ότι υπάρχει κίνδυνος οι θιγόμενοι πλούσιοι να εγκαταλείψουν τη χώρα. Ωστόσο, τουλάχιστον, στη Γαλλία δεν επιβεβαιώνεται ο φόβος αυτός. 2α. Προτάσεις για την επιβολή υψηλής φορολογίας στην περιουσία (Cohen, Astor) Και ενώ στην Ευρώπη, ακόμη και στις σκανδιναβικές χώρες, η ιδέα φορολόγησης της περιουσίας έχει εγκαταλειφθεί, κυρίως εξαιτίας των δυσχερειών επιβολής, είναι αξιοσημείωτο να υπογραμμιστεί ότι ο προβληματισμός αυτός αναβιώνει στις ΗΠΑ, και μάλιστα αποτέλεσε αντικείμενο σοβαρής αντιμετώπισης στη φετινή ετήσια σύναξη στο Davos. Η επάνοδος στο προσκήνιο αυτής της άποψης ενθαρρύνεται και από το γεγονός της συνεχούς μείωσης της συμμετοχής της μεσαίας τάξης, στο συνολικό πληθυσμό, που είναι αναπόφευκτη με τον ισχύοντα τρόπο κατανομής του εισοδήματος, ο οποίος εξασφαλίζει το 46% της αύξησης του ΑΕΠ στο 1% των πλουσιότερων. Η εκπρόσωπος των δημοκρατικών Alexandra Ocasio-Cortez, με βάση την επιθυμία 3 στους 4 Αμερικανούς, που εκφράστηκε σε πρόσφατο σχετικό δημοψήφισμα, εισηγήθηκε την επιβολή ετήσιου φόρου επί της περιουσίας, ίσου με 2%, που να αφορά τα πάντα, δηλαδή μετοχές, ακίνητα, έργα τέχνης, και να επιβαρύνει περιουσίες ανώτερες των 50 εκατομμυρίων δολαρίων. Στη συνέχεια, ο φόρος αυτός να ανέρχεται στο 3% για περιουσίες μεγαλύτερες του 1δισεκατομμυρίου δολαρίων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, ένας τέτοιος φόρος θα απέδιδε 2.75 τρισεκατομμύρια δολάρια σε μια δεκαετία. Η πρόταση της Alexandra Ocasio-Cortez συμπίπτει με αυτήν του γερουσιαστή Bernie Sanders, που το 2017 υποστήριξε και αυτός την επιβολή φόρου στην περιουσία, υπενθυμίζοντας τη ρήση του Roosevelt, ο οποίος προειδοποίησε για τους κινδύνους που απειλούν την απόκτηση υπερβολικής ισχύος από τους δισεκατομμυριούχους. Στις απόψεις αυτές, εκτός από τους δημοκρατικούς στις ΗΠΑ προσχωρούν και αρκετοί ρεπουμπλικάνοι. 2β. Προτάσεις για την υψηλή φορολόγηση των κληρονομιών Η περίοδος 1980-2019, που χαρακτηρίζεται από την αύξηση του ειδικού βάρους, των κληρονομιών, στο συνολικό πλούτο, βάσει έρευνας καταρχήν για τη Γαλλία, μπορεί να θεωρηθεί ως "επιστροφή μιας κοινωνίας κληρονόμων" (Le retours des héritiers) όπως στον 19ο αιώνα, όταν πλούσιοι κληρονόμοι κατείχαν το 80% της συνολικής περιουσίας. Ο τρόπος αυτός απόκτησης περιουσίας εξασθενεί επιχειρήματα που αποβλέπουν στο να δικαιολογήσουν τις ανισότητες, υποστηρίζοντας ότι "το να γίνει κανείς πλούσιος είναι δύσκολο", και συνεπώς πρέπει να ανταμείβεται γι' αυτό και όχι να τιμωρείται. Και ανοίγουν το δρόμο για την βαρύτερη φορολόγηση των κληρονομιών. Ωστόσο, παρότι στο 19ο αιώνα υπήρξε έντονος προβληματισμός για την ανάγκη επιβολής βαρύτερης φορολογίας στις κληρονομιές, προκειμένου να περιοριστούν οι ανισότητες, στην τρέχουσα περίοδο δεν διαπιστώνεται αυτή η τάση. Αντιθέτως, φαίνεται ότι υπερισχύει, σε σημαντικό βαθμό, η άποψη του Milton Friedman ότι, δηλαδή "δεν είναι λογικό να μπορεί κανείς εν ζωή να κάνει ότι θέλει με τα εισοδήματά του, αλλά να μην μπορεί να τα αφήσει στους κληρονόμους του". Conclusion Επιτέλους, οι κίνδυνοι των κορυφούμενων ανισοτήτων κατανομής, που έχουν εισχωρήσει σε όλους τους χώρους και εμφανίζονται με πολλές μορφές, έγιναν συνειδητοί ακόμη και από τους νεοφιλελεύθερους. Αυτό οφείλεται κυρίως στη γενικότερη αναγνώριση του ότι οι μεγάλες ανισότητες είναι κατακριτέες, όχι μόνο επειδή δημιουργούν κοινωνικές αδικίες, αλλά και κυρίως επειδή αποτελούν σοβαρό εμπόδιο για την ανάπτυξη. Η απειλή της έλευσης της αέναης στασιμότητας στις σύγχρονες προηγμένες οικονομίες βρίσκεται στη βάση της αναθεώρησης των παλαιότερων νεοφιλελεύθερων απόψεων περί των ανισοτήτων κατανομής εισοδήματος και πλούτου. Και πέρα, όμως, από τις απειλές των ανεξέλεγκτων πια αυτών ανισοτήτων για την ανάπτυξη, οι κίνδυνοι αφορούν και τη φιλελεύθερη δημοκρατία, το σύστημα της Δύσης που επιβλήθηκε μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Η φιλελεύθερη δημοκρατία εκλαμβάνονταν μέχρι πριν από λίγο, ως το σύστημα χωρίς διαδόχους, που είναι σίγουρο ότι, τελικά, θα το ενστερνιστούν όλοι οι λαοί της υφηλίου, όταν ξεπεράσουν ένα κρίσιμο βαθμό ανάπτυξης. Οι εξελίξεις, ωστόσο, δεν ήταν οι προβλεπόμενες. Αντιθέτως η ανελεύθερη δημοκρατία, με τη στήριξη των λαϊκιστών, επεκτάθηκε με γρήγορους ρυθμούς στην υφήλιο, εκτοπίζοντας όχι μόνο τη φιλελεύθερη δημοκρατία, αλλά και την παγκοσμιοποίηση και τον νεοφιλελευθερισμό/καπιταλισμό. 'Όπως, ήδη, υποστήριξα στις τελευταίες μου δημοσιεύσεις (Negreponti-Delivanis 2018a), δεν είναι διόλου σίγουρο ότι το νέο σύστημα, από κοινού με τα εμφανή του μειονεκτήματα, δεν διαθέτει και αρκετά θετικά στοιχεία. Και σε αυτά, θα πρέπει να συνυπολογιστεί και το γεγονός ότι συνέβαλε στην αφύπνιση των αρμοδίων, για τις τύχες της υφηλίου, σχετικά με την ανάγκη αποτελεσματικής αντιμετώπισης της λαίλαπας των κορυφούμενων ανισοτήτων. Bibliographie =========== *« A boom like no other »(2018) The Economist, 26 mai * Alderman, Liz (2017), « Regulators turn to Europe's on-demand economy », The International New York Times Edition, 3 septembre *Alternatives Economiques(2017), no 366 mars * Alternatives Economiques(2019),no 117, février *Alternatives Economiques (2019),dossier no 387, février * Bellos, S., (2018) « The geographical pivot of History » (1904). Cité et analysé dans un très bon article de Sotirios Bellos (2018), « Η Ευρωπαϊκή οικονομική κρίση και η Γερμανία » [La crise économique grecque et l'Allemagne], Foreign Affairs, The Hellenic Edition, février/mars 2018, p. 86-107. * Bianco,A., L. Lavelle (2000), « The CEO Trapp », Business Week, 11 décembre *Bullough, Oliver (2018), Moneyland,St Martin's Press, U.S.A *Cohen, Patricia and Maggie Astor (2019),"Proposan to tax the wealth gain traction, International New York Times, 11/02 * Commission Européenne * Diamond, Larry, e Marc F. Plattner ; textes : Francis Fukuyama, Robert Kagan, Larry Diamond, Thomas Carothers, Marc F. Plattner, Philippe C. Schmitter, Steven Levitsky, Lucan Way, John Hopkins University, editeurs de Democracy in decline ? (2015) * Eddy, Melissa (2017), « Germany's elusive prosperity », The International New York Times Edition, 23-24 septembre *FMI (2015) « Causes and consequences of income inequalities : a global perspective » * Gelles, D., (2018), « Millions at the top, and a pittance below », The International New York Times Edition, 29 mai * Guvenen, Faith, Greg Kaplan, Jae Song, Justin Weidner, « Life times incomes in the United States over six decades », repris par Patricia Cohen (2017), « Why pain persists as incomes rise », The International New York Times Edition, 18 septembre. * Kauffmann, Sylvie, (2019) "Macron Puts Germany on Trial" 7/5 * Kearney, S. Melissa (2017), « How should government's address inequality ? » (putting Piketty into practice), Foreign Affair, novembre/décembre, p.133 et suiv. * Kristensen, J., Directeur du TJN de la Grande Bretagne :des inégalités pareilles nous n’avons vu depuis la Révolution Française (republié au journal grec To Vima *"La libéralisation financière nourrit les inégalités" (2016) Alternatives Economiques, no 353 "Le retour des héritiers (2019), Alternatives Economiques, no 387, février *“Model Deutschland όber alles” (2012), The Economist, 14.04 * M.Ch. (2012) « Faut-il limiter le salaire des patrons ? », Alternatives Economiques, no 315, juillet/août) * Mises, Ludwig (2017), « The heart of nazism was national self-sufficiency », Foundation for Economic Enducation, 27 janvier. Extrait du livre Le gouvernement omnipotent - De l'État totalitaire à la guerre totale (1944). * Negreponti-Delivanis, M (2007), Μεταρρυθμίσεις, Το ολοκαύτωμα των εργαζομένων στην Ευρώπη [Restructurations, L'élimination des travailleurs Européens], éd. Fondation Delivanis et Livani, Athènes. * Negreponti-Delivanis, M., (2012), « The end of the Eurozone: European North against European South », 29 juillet (Web), The Hellenic News of America, 23 août, Real-World Economics Review Blog, 4 septembre, Congo/European Business, 24 août 2012, Big News Network, 24 août, Romanian Distribution Commitee Magazine, 2012, Vol. 3, No 3, p. 05-30. *Νεγρεπόντη-Δελιβάνη, M., (2018), Το τέλος της οικονομικής κυριαρχίας της δύσης και η εισβολή της Ανατολής, Ίδρυμα Δελιβάνη και ΙΑΝΟΣ, Μέρος Ι *Negreponti-Delivanis, M., (2018a) 15/11-18/11.2018 report at the international conference at the University Valahia in Targoviste(under publication), "The populist political parties and their overthrow in the prevalent * OECD (2015) « Tous concernés : pourquoi moins d'inégalité profite à tous » *Piketty, Thomas (2013), Le capital au XXIe siècle, Le Seuil *PNUD * Rodrik Dani (2018), "The New deal as true populism", International New York Times, 23/02 * Sachs, D. Jeffrey, Laurence J. Kotlikoff, « Smart machines and long-term misery », NBER Working Paper No.18629, 12/2012 NBER Program(s) : PE et Eric Brynjolfsson, Andrew McAfee, Michael Spence (2014), New World Order, F.A. juin/août, p. 44-53 * Saez, Emmanuel et Gabriel Zucman (2016), « Economic growth in the United States: a tale of two countries », Washington center for equitable growth, Working paper *Savagneux, Christian (2019), "Faire payer les riches: ne refusons pas le débat, Alternatives Economiques, no 388, mars * Tavernise, Sabrina (2016), « Widening gap in wealth plays out in life spans », The New York Times International Edition, 13 avril. *The Economist (1999) 8 mai *The Economist-leader (2018) 15 décembre *Terra Nova (2018) "Réformer l'impôt sur les successions" *Wilkinson,Will (2019), "In defense of those bad billionnaires", International New York Times,24-24/02 * World of Work Report-TWN Info Service on Finance and Development, 23 octobre 2008, Τhird World Network-Labour : « Income inequality expected to rise to financial crises », publié dans SUNS No 671, 20 octobre 2008. * Zandi, M., (2017), « What does rising inequality mean for the macro economy ? », in After Piketty, éd. Heather Boushey, Harvard University Press. Notes ====== 1. L’économiste italien créa, au milieu du 20e siècle, un indicateur permettant de mesurer le niveau d'inégalité de la répartition des revenus personnels. Cet indicateur varie de 0, soit l'égalité parfaite (tous les revenus sont égaux) à 1, soit l'inégalité extrême (une seule personne touche 99 % du revenu et tous les autres, 1 %). 2.Les chiffres de la Réserve fédérale sont similaires aux résultats obtenus : il y a dix ans, la part des salaires dans le PIB américain s'élevait à 70 %, contre 61 actuellement. Cet écart considérable représente les bénéfices tirés des investissements par les très riches 3. Qui ne diffèrent pas de la situation des autres économies avancées, la tendance étant similaire. 4. Ludwig von Mises (1881-1973) enseigna à Vienne et à New York et collabora étroitement avec la Foundation for Economic Education. Il est considéré comme le théoricien le plus éminent de l'École de Vienne du 20e siècle. L’article a d’abord été publié en anglais le 17 janvier 2017 et est présenté en grec avec la permission de la Foundation for Economic Education en collaboration avec le Centre d'études libérales Markos Dragoumis (KEFIM). (5) Théorie formulée pour la première fois par l'économiste Alvin Hansen en 1933, elle semble se vérifier aujourd'hui, reprise par Lawrence Summers et d'autres. (6) Όπως αυτές αναλονταaος Ι αυτυ άoρυ.