Eπικίνδυνες δημογραφικές εξελίξεις ενισχύουν την εικόνα παρακμής της Ευρώπης(a)

Par Maria Negreponti-Delivanis et Ioana Panagoret (keyspeaker στα αγγλικά στο Συνέδριο της Αλεξάνδρειας-Ρουμανίας 29/11.2019)

===========================================================

Εισαγωγή

Τις τελευταίες πέντε κυρίως δεκαετίες πολυάριθμοι δείκτες και εξελίξεις μαρτυρούν την  παρακμιακή πορεία της Δύσης. Πρόκειται, πρώτον για τη γενική  παραδοχή της υπόθεσης ότι ο χρόνος του δυτικού πολιτισμού έχει, ήδη εξαντληθεί (1), ενώ ταυτόχρονα  ένας νέος πολιτισμός ανατέλλει, αυτός της Ανατολής, για να καταλάβει τη θέση του απερχόμενου. Και πρόκειται δεύτερον, για τη διαπίστωση μιας   πρωτόγνωρης  και ακραίας μορφής  καπιταλισμού, που απειλεί ήδη τις αναπτυγμένες οικονομίες της Δύσης με αέναη στασιμότητα (Hansen Summers).

           Μερικά από τα χαρακτηριστικά αυτής της παρακμής, που εμφανίζεται εντονότερα στην Ευρώπη, σε σύγκριση με τις ΗΠΑ, είναι η διαφθορά, η αποκοπή από τις ρίζες των λαών, όπως είναι η θρησκεία, η ιστορία, η εθνική ταυτότητα, οι βάσεις του κάθε πολιτισμού, αλλά και  η υπογεννητικότητα, τα μαζικά  μεταναστευτικά/ προσφυγικά ρεύματα, η τάση των κυβερνήσεων προς απολυταρχισμό κ.α.

          Στο άρθρο αυτό θα απομονώσουμε, για να αναλύσουμε, από το πλήθος των ενδείξεων παρακμής, ορισμένες δημογραφικές εξελίξεις, που διαπιστώνονται κυρίως στην Ευρώπη, και που θεωρούμε επικίνδυνες από πολλές πλευρές. Πρόκειται για εξελίξεις, που  όπως όλα δείχνουν,   επιταχύνουν την έλευση  του τέλους του δυτικού πολιτισμού. Θα υποστηρίξουμε ότι πρόκειται για εξελίξεις καταρχήν νομοτελειακές, αλλά ταυτόχρονα και  ενισχυμένες από αρνητικούς  παράγοντες, με πρώτη σε σπουδαιότητα την παγκοσμιοποίηση.

          Στο Μέρος 1 του άρθρου μας θα εμφανίσουμε εκείνες τις βασικές πληθυσμιακές τάσεις και μεταβολές που κρίνουμε αποφασιστικές για το μέλλον της Ευρώπης, ενώ στο Μέρος 2 θα διερευνηθούν οι κυρίαρχες αιτίες αυτών των δημογραφικών αλλαγών.  Τέλος, στο Μέρος 3 θα προβάλουμε τις σπουδαιότερες  επιπτώσεις των πληθυσμιακών μεταβολών  και, τέλος, θα εξάγουμε τα γενικά συμπεράσματα αυτής της μελέτης.

Μέρος 1. Δημογραφικές  μεταβολές και εξελίξεις

Σημαντικό τμήμα της ερμηνευτικής ανάλυσης αυτού του απευκταίου σταδίου της αέναης στασιμότητας εκλαμβάνει, ως βάση την πληθυσμιακή συρρίκνωση, τη γήρανση του πληθυσμού, τον περιορισμό της μεσαίας τάξης, ως ποσοστό στον συνολικό, καθώς και την εισβολή μεταναστών/προσφύγων, που μεταλλάσσουν τους επί μέρους εθνικούς πολιτισμούς.  Ανάλογες εξελίξεις   διαπιστώνονται σε πολλές από τις σύγχρονες προηγμένες οικονομίες, και με δραματικό τρόπο  στην περίπτωση της Ευρώπης. Οι σπουδαιότερες από αυτές συνοψίζονται ως ακολούθως:

1^Α. Συρρίκνωση του πληθυσμού της Δύσης και ειδικότερα της Ευρώπης, μέσα στον παγκόσμιο

 Ο παγκόσμιος πληθυσμός προβλέπεται ότι θα ανέλθει το 2030 σε 8 δισεκατομμύρια, από 7,3 που είναι τώρα, σε 9 δισεκατομμύρια το 2050, και σε 11,2 δισεκατομμύρια το 2100. Δηλαδή, το 2100 ο παγκόσμιος πληθυσμός προβλέπεται ότι θα εμφανίζει αύξηση ίση με 50%, σε σχέση με  σήμερα. Ωστόσο, η Ευρώπη και η ανατολική  Ασία θα δουν τον πληθυσμό τους να μειώνεται, ενώ αντιθέτως στις ΗΠΑ προβλέπεται  αύξηση. Η αποφασιστική, όμως πληθυσμιακή αύξηση προβλέπεται ότι θα σημειωθεί  στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, και σύμφωνα με εκτιμήσεις, αυτή   θα ανέρχεται σε περίπου  τέσσερα δισεκατομμύρια.

Παρά την προβλεπόμενη περιορισμένη αύξηση του πληθυσμού των ΗΠΑ, το ποσοστό του, σε συνδυασμό  με το αντίστοιχο  της ΕΕ στον παγκόσμιο πληθυσμό  δεν θα υπερβαίνει το 9%, το 2025, ενώ ήδη από το 2016 ο πληθυσμός της Ασίας ανέρχεται, αντίστοιχα στο 50% του παγκόσμιου.

Οι χώρες της ΕΕ μπορούν να διακριθούν σε τρείς κατηγορίες, ως προς τη γονιμότητα (‘Εμκε-Πουλοπούλου)

Α)Χώρες που εξασφαλίζουν γονιμότητα στο επίπεδο αντικατάστασης των γενεών. Το 1980 μόνο η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιρλανδία το κατοχύρωναν. Το 1990 μόνο η Ιρλανδία, ενώ για την περίοδο 2000-2015 η γονιμότητα καμίας από τις χώρες της ΕΕ δεν εξασφαλίζει αντικατάσταση των γενεών.

Β)Χώρες που βρίσκονται σε παγίδα χαμηλής γονιμότητας. Πρόκειται για τις χώρες με γεννητικότητα 1,4 ως 1,5 παιδιά ανά γυναίκα. Στη θέση αυτή βρίσκονται η Γερμανία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και η Αυστρία.

Γ) Και τέλος, χώρες  που έχουν χαμηλότατη χαμηλή γεννητικότητα. Δηλαδή, κάτω ή γύρω από 1,3 παιδιά ανά γυναίκα. Το 2015 ήταν σε αυτή την επικίνδυνη, για το μέλλον τους, θέση η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ιταλία και η Ισπανία. Δηλαδή, ο ταλαίπωρος ευρωπαϊκός Νότος (Negreponti-Delivanis 2013).

Στο επόμενο διάγραμμα 1 απεικονίζεται το πρόβλημα υπογεννητικότητας της Ευρώπης

Διάγραμμα 1. Η υπογεννητικότητα στην Ευρώπη, 2006-2013

Πηγή: OECD. “Main Economic indicators-complete database” http://dx.doi.org/10.1787/ data-00052-en (accessed  on 6 August2014) Copyright, 2014, OECD, Reprinted with permission

Η Ευρώπη περιθωριοποιείται, τα επόμενα χρόνια, μέσα στην παγκόσμια οικονομία, καταρχήν λόγω υπογεννητικότητας, η οποία έχει πολλές επιπτώσεις οικονομικές και κοινωνικές, όπως θα διαπιστωθεί στη συνέχεια.

1Β. Γήρανση του ευρωπαϊκού πληθυσμού

Ακόμη πιο απειλητική, από την υπογεννητικότητα των  οικονομικά προηγμένων οικονομιών είναι η γήρανση του πληθυσμού τους. Με βάση μεσαίες προβλέψεις των ΗΕ, ο αριθμός των ατόμων πάνω από 65 ετών θα αυξηθεί  περισσότερο από 600 εκατομμύρια και θα αγγίξει το 2100 τα 2,5 δισεκατομμύρια, δηλαδή σχεδόν θα διπλασιαστεί σε σχέση με σήμερα. Βέβαια, το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού δεν αφορά μόνο τις προηγμένες οικονομίες,  όπως συνήθως πιστεύεται, καθώς και πολλές αναδυόμενες περιοχές της υφηλίου όπως η Κίνα, η Ινδία, η Καραβαϊκή, η Νότια Αφρική, ο Λίβανος, το Μαρόκο και το Ιράν εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία.

Η γήρανση του πληθυσμού διαπιστώνεται με τη  συρρίκνωση του ποσοστού των ηλικιών 15 ως  64, από 67% το 2010 σε 56,2% το 2060, που σημαίνει ότι για τα επόμενα 50 χρόνια ο ενεργός πληθυσμός θα υποστεί μείωση της τάξης των 42 εκατομμυρίων ατόμων. Ως το 2030, αυτές οι μεταβολές θα επιφέρουν δραματική ποσοστιαία αύξηση των ηλικιών από 65 και  άνω, που από 17,4% το ποσοστό θα ανέλθει σε 25,6% μέσα στο συνολικό πληθυσμό.  Συνοψίζοντας αυτές τις μεταβολές, σχετικά με το γερασμένο  ευρωπαϊκό πληθυσμό, αυτός σχεδόν θα διπλασιαστεί, από 87,5 εκατομμύρια το 2010, προβλέπεται να φθάσει τα 152,6 αντίστοιχα το 2060. Και, ειδικότερα, οι πάνω από 80 ετών, από 5% του συνολικού πληθυσμού το 2010 θα υπερδιπλασιαστούν, ως ποσοστό μέσα στο συνολικό, αγγίζοντας 12% το 2060. Υπολογίζεται (2) ότι ενώ σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιστοιχούν 4 άτομα σε παραγωγική ηλικία (15-64 ετών) ανά 1 συνταξιούχο άνω των 65 ετών, το 2060 θα υπάρχουν μόνο 2 άτομα για κάθε 1 συνταξιούχο (Νεγρεπόντη-Δελιβάνη 2018).  

1Γ.Η καταστροφή της μεσαίας τάξης

Πέρα από τις ποσοτικές μεταβολές του πληθυσμού, που προβλέπονται για τις προηγμένες οικονομίες τα επόμενα χρόνια, διαπιστώνεται παράλληλα και μια ποιοτική μεταβολή με ιδιαίτερα δυσμενείς συνέπειες, όχι μόνο για την  οικονομική, αλλά και για τη θεσμική τους λειτουργία. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στον  αποδεκατισμό της μεσαίας τάξης,  ως  αποτέλεσμα δύο δεκαετιών χαμηλής  ανάπτυξης ή και στασιμότητας, αλλά και υποχώρησης του κράτους Πρόνοιας. Η σπουδαιότητα της μεσαίας τάξης στο χώρο της  οικονομίας έγκειται κυρίως στην προτίμηση των μελών της για εγχώρια  αγαθά και υπηρεσίες, που προωθούν την ανάπτυξη. Και, γενικότερα, στον τρόπο διακυβέρνησης μιας χώρας, ισχυρή μεσαία τάξη, γύρω στο 30% του πληθυσμού, εξασφαλίζει ικανοποιητική  δημοκρατική διακυβέρνηση, η οποία περιορίζει αποφασιστικά τα προνόμια των πολύ πλουσίων. Ωστόσο, η διατήρηση, επέκταση και ανάπτυξη της μεσαίας τάξης απαιτεί συνεχή πρόοδο και όχι στασιμότητα ή αναιμική ανάπτυξη, που  δυστυχώς προβλέπονται για τα επόμενα χρόνια, καταρχήν για τις προηγμένες οικονομίες της Δύσης. Η δημιουργία και διατήρησή της  απαιτεί εισόδημα τουλάχιστον $10 κατ' άτομο την ημέρα, ώστε τα μέλη της να τοποθετούνται στο μέσον περίπου της κατανομής του εισοδήματος, να είναι σε θέση να σχεδιάσουν το μέλλον τους, να μπορούν να αντιμετωπίσουν  κακοτυχίες συγκυριακές, όπως η απώλεια απασχόλησης, μια περιπέτεια υγείας ή η χρεοκοπία μιας μικρής επιχείρησης, χωρίς να υποχρεούνται να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο ζωής τους. Η κρίση, οικονομική και χρηματοπιστωτική, σε συνδυασμό με την κακή επιλογή μέτρων οικονομικής πολιτικής, καταρχήν στην Ευρώπη, αλλά και στις ΗΠΑ και στον κόσμο, είχαν μεταξύ άλλων, ως αποτέλεσμα, τον αποδεκατισμό της μεσαίας τάξης, όπως αποκαλύπτουν οι ακόλουθες σχετικές αναφορές:

* Στη Μ. Βρετανία καταγράφηκε, για την  περίοδο 1980-2010  αύξηση των φτωχών νοικοκυριών, κατά 60%, και των πλουσίων κατά 33%, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση των νοικοκυριών της μεσαίας τάξης, κατά 27% (Boffey).

*Ειδικότερα για  τις οικονομίες της ΕΕ σχετική μελέτη του 2016 διαπιστώνει ότι μεταξύ του 1980 και 1990 η μεσαία τάξη υπέστη κατακόρυφη μείωση, η οποία συνδέεται άμεσα με την έκρηξη των ανισοτήτων κατανομής του εισοδήματος, την ίδια αυτή περίοδο(European Commission-ILO).

       Επικίνδυνη, από πολυάριθμες οπτικές γωνίες, αυτή η εξέλιξη, που ενθαρρύνει ακραίες συμπεριφορές, αποσταθεροποιητικές για τις οικονομίες, και που δεν έγιναν προσπάθειες για την πρόληψή της.

1Δ.Μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών προς την Ευρώπη

Οι νεοφιλελεύθεροι, ακριβώς με  τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της καταστροφής του περιβάλλοντος, με την ίδια παθητική στάση αντιμετωπίζουν και το μεταναστευτικό: αναμένοντας, δηλαδή το "αόρατο χέρι" να αποκαταστήσει την τάξη.

Σύμφωνα  με εκτιμήσεις (3) περίπου 250 εκατομμύρια άτομα ζουν και εργάζονται εκτός της χώρας όπου γεννήθηκαν, από τα οποία περίπου τα 78 εκατομμύρια στην Ευρώπη. Οι μετακινήσεις αυτές  πληθυσμών οφείλονται σε τοπικές πολεμικές συρράξεις, αλλά και στην αναζήτηση, από ένα ολοένα ανερχόμενο αριθμό ατόμων, καλύτερων συνθηκών ζωής. Ακριβώς, εξαιτίας των πολυσχιδών και άλυτων προβλημάτων που δημιούργησαν αυτές οι  μετακινήσεις  πληθυσμών, και κυρίως στην αναζήτηση τρόπων αντιμετώπισής τους,  οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, η δημιουργία των νέων πολιτικών κομμάτων, που έχουν κατακλύσει την Ευρώπη και όχι μόνο, και που έγιναν γνωστά με το υποτιμητικό όνομα των «λαϊκίστικων κομμάτων». Για τα έτη 2014, 2015 και 2016 εκτιμάται ότι οι αφίξεις  αυτές, στην Ευρώπη, ήταν γύρω στο ενάμιση εκατομμύριο.

Η Ευρώπη γηράσκει  και δεν ανανεώνει πια τις γενεές της, αλλά στη θέση τους καλωσορίζει μαζική μετανάστευση, από τη Μ. Ανατολή, την Αφρική και την Ασία, που θα υποκαταστήσουν τους γηγενείς Ευρωπαίους, και που κομίζουν πολιτισμούς με ριζικά διαφορετικές αξίες, για τη σχέση των δύο φύλων, την πολιτική εξουσία, τη Δημοκρατία την κουλτούρα, την οικονομία και τη σχέση Θεού και ανθρώπου. Η πολύ επικίνδυνη αυτή κατάσταση για την Ευρώπη συνοψίζεται ως ακολούθως (Meotti):

* "Η αυτοκτονική μείωση της ευρωπαϊκής γεννητικότητας, σε συνδυασμό με τους μετανάστες που αυξάνονται γρήγορα, θα μεταλλάξουν την ευρωπαϊκή κουλτούρα. Η πτώση του ρυθμού γεννητικότητας από τους γηγενείς Ευρωπαίους συμπίπτει στην πραγματικότητα με τη θεσμοθέτηση του Ισλάμ στην Ευρώπη και με την  ανανέωση  της ισλαμοποίησης των Μουσουλμάνων της"(Coleman).

*Ακόμη, ο Λόρδος Sacks δηλώνει, σχετικά: "Η μείωση της γεννητικότητας μπορεί να σημάνει το  τέλος της Δύσης"

*Τέλος, ο Καρδινάλιος  Raymond Leo Burke προέβλεψε ότι  "το Ισλάμ θα κατακυριεύσει την Ευρώπη εξαιτίας πίστης και ρυθμού γεννητικότητας".

          Η μακρόχρονη αυτή αδυναμία εξεύρεσης λύσης από την ΕΕ, για ένα πρόβλημα που απειλεί να εξαφανίσει  την Ευρώπη, επιχειρείται να δικαιολογηθεί με επιχειρήματα ανεπαρκώς πειστικά,  για να αντιμετωπίσουν τη σοβαρότητα της κατάστασης,  όπως μεταξύ άλλων και από το  ότι  η Ευρώπη «θα χρειασθεί, στο προσεχές μέλλον, εργατικά χέρια ή ότι οι μικτές κοινωνίες εξασφαλίζουν καλύτερη  ζωή». Αναπότρεπτη, συνεπώς, εμφανίζεται η αναφορά στο  σκοτεινό σχέδιο του Coudenhove Kalergi, που στις αρχές του 19^ου      αιώνα ήταν ο πρώτος  ο οποίος  υποστήριξε τη δημιουργία της ενωμένης Ευρώπης. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό η ενωμένη Ευρώπη όφειλε να διανοίξει διάπλατα τα σύνορά της και να δεχθεί στους κόλπους της, αδιακρίτως, όλες τις φυλές της Γης, ώστε να μεταλλαχθεί ο πληθυσμός της και να ομοιάζει με αυτόν της αρχαίας Αιγύπτου (Kalergi), εξασφαλίζοντας φθηνά εργατικά χέρια στην Αμερική.

          Παρότι είναι δύσκολο να αποφανθεί κανείς με βεβαιότητα αν, πράγματι, υλοποιείται τις ημέρες μας, το σχέδιο Καλέργη ή απλώς φαίνεται αναπότρεπτη η αναφορά σε μια ακόμη θεωρία συνωμοσίας, οπωσδήποτε όμως αποτελεί πραγματικότητα η επικείμενη καταστρεπτική αλλοίωση του ευρωπαϊκού πληθυσμού και συνεπώς και της Ευρώπης με βάση προδιαγραφές που επικαιροποιούν το παλιό και για χρόνια ξεχασμένο εκείνο σχέδιο. Πράγματι, τώρα «οι ευρωπαϊκοί λαοί συνειδητοποιούν σε μεγάλο βαθμό ότι ο πολιτισμός τους κινδυνεύει κυρίως από μια επιπόλαια ελευθεριότητα, μια ιδεολογία που καλύπτεται κάτω από το προσωπείο της ελευθερίας, και που στοχεύει στην κατεδάφιση όλων των δεσμών που δένουν τον άνθρωπο με την οικογένειά του, τους συγγενείς του, την εργασία του, την ιστορία του,   τη θρησκεία του,  τη γλώσσα του, το Έθνος του, την ελευθερία του. Η στάση αυτή φαίνεται να προέρχεται από μια αδράνεια που οδηγεί στην αδιαφορία για το αν η Ευρώπη θα επιτύχει ή θα καταστραφεί, για το αν ο πολιτισμός μας θα εξαφανιστεί, πνιγμένος στο εθνικό χάος, ή θα έχει λεηλατηθεί από μια νέα θρησκεία που θα προέρχεται από την έρημο" (Metteo). H ελεύθερη ροή των μεταναστών/προσφύγων θα πρέπει να ιδωθεί ως το τελευταίο στάδιο, μετά από την παγκοσμιοποίηση και τον ακραίο φιλελευθερισμό, της πορείας προς την εγκαθίδρυση παγκόσμιας διακυβέρνησης του πλανήτη μας» (Negreponti-Delivanis 2014).      

Μέρος 2.Τα αίτια

‘Όπως αναφέραμε στην Εισαγωγή, δύο ομάδες παραγόντων οδήγησαν την Ευρώπη σε  δημογραφική συρρίκνωση και σε αλλοιώσεις των πληθυσμών της. Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει τις πολύ μακροχρόνιες διαδικασίες διαδοχής πολιτισμών, με τις οποίες, παρότι είναι κυρίαρχες, και παρότι προσδιορίζουν σε αποφασιστικό βαθμό και όλες  τις υπόλοιπες, δεν θα επεκταθούμε σε αυτές στο ανά χείρας άρθρο μας (Νεγρεπόντη-Δελιβάνη, 2018).  Αντιθέτως, θα επικεντρωθούμε εδώ στη δεύτερη ομάδα παραγόντων, στην οποία  δεσπόζει η παγκοσμιοποίηση με τις ακρότητες των επιλογών της, αυτές που ενίσχυσαν και που επιτάχυναν τις πληθυσμιακές μεταβολές της Ευρώπης, καθώς και τις ιδιαιτερότητές τους.

2Α. Παγκοσμιοποίηση

 Να υπογραμμίσουμε, καταρχήν, ότι οι δραματικές συνέπειες που ακολούθησαν την εγκαθίδρυση της παγκοσμιοποίησης, θα ήταν αισθητά περιορισμένες, αν  αυτή δεν είχε συμπληρωθεί και από  ένα ακραίας μορφής  φιλελευθερισμό. Ακριβώς, αυτός ο επικίνδυνος  συνδυασμός, όπως προκύπτει από τις εξελίξεις,  κατέληξε  στο αδιευκρίνιστο  εν πολλοίς  περιεχόμενο της παγκοσμιοποίησης, που ήταν μαζί μας επί 50 περίπου χρόνια και που τώρα, όπως όλα δείχνουν, μας αποχαιρετά. Η παγκοσμιοποίηση, ανάμεσα και σε πολλές άλλες συνέπειές της, αδρανοποίησε το ρόλο των εθνικών  κυβερνήσεων, χάρη στην εκχώρηση του μεγαλύτερου μέρους της εθνικής τους κυριαρχίας  στο "αόρατο χέρι", που δήθεν ρυθμίζει τις αγορές. Να υπενθυμίσουμε, επιπλέον, ότι  στα πλαίσια της ΕΕ-Ευρωζώνης, η επιβολή κοινής μακροοικονομικής πολιτικής στα κράτη-μέλη δεν αφήνει περιθώρια εφαρμογής εθνικής οικονομικής πολιτικής. Το χαώδες αυτό καθεστώς είχε, τελικά, πολυάνθρωπες στρατιές ηττημένων, και ελάχιστους νικητές.  Αναζητώντας τη  δυσμενέστερη και γενικότερα την πιο επικίνδυνη συνέπεια  της παγκοσμιοποίησης, από την οποία αρχίζουν και τελειώνουν όλες σχεδόν οι επί μέρους δυσμενείς επιπτώσεις της,  καταλήγουμε σε αυτήν που, αναμφισβήτητα, είναι  η κορύφωση των ανισοτήτων κατανομής σε όλα τα επίπεδα, σε συνδυασμό με τις επί μέρους κυβερνήσεις να αδυνατούν (ή να μη  θέλουν) να την αντιμετωπίσουν.

2Β.Πτώση του μεριδίου της εργασίας στην  Cobb-Douglas συνάρτηση

Από τις πολλές και  διαφορετικές οπτικές γωνίες που περιλαμβάνει η κατανομή του εισοδήματος, θα επιμείνουμε για λίγο στη λειτουργική, η οποία εντάσσεται καλύτερα στα πλαίσια και στις απαιτήσεις αυτού του άρθρου μας. Συγκεκριμένα, θέλουμε να υπογραμμίσουμε στο σημείο αυτό την αρνητική επίδραση του περιορισμού του μεριδίου της εργασίας στο ΑΕΠ των οικονομιών του ΟΟΣΑ, στις ανεπιθύμητες δημογραφικές εξελίξεις που, σε συνδυασμό και με σωρεία άλλων, περιθωριοποιούν τη Δύση στην παγκόσμια σκακιέρα. Το μερίδιο αυτό, στη συνάρτηση Cobb-Douglas που, όπως είναι γνωστό, η νεοκλασική θεωρία το εκλαμβάνει ως αμετάβλητο στη μακροχρόνια περίοδο, ήταν πράγματι σταθερό ως  τη δεκαετία του 1980, δηλαδή ως την επιβολή της παγκοσμιοποίησης,  και ίσο με το 70% περίπου του ΑΕΠ. Στη συνέχεια, ωστόσο, όλες οι σχετικές έρευνες που επικεντρώνονται στην περίοδο 1976-2006 διαπιστώνουν σημαντική πτώση του, που σε αυτό περιλαμβάνονται και οι έμμεσοι μισθοί, της τάξης των 5,7 ως και των 8,8 ποσοστιαίων μονάδων  (4).

Εξάλλου,  όπως προκύπτει από  σχετικές εκτιμήσεις, μεταξύ των ετών 1999-2007, σε παγκόσμιο επίπεδο, η παραγωγικότητα των εργαζομένων αυξήθηκε κατά 30%, ενώ οι πραγματικοί μισθοί μόνο κατά 18% (Artus et Virard). Η κάθετη αυτή πτώση του μεριδίου της εργασίας προς όφελος των κερδών, στο ΑΕΠ των προηγμένων οικονομιών συνοδεύτηκε και από κύμα μεταρρυθμίσεων, που είχε ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των μέτρων προστασίας των εργαζόμενων. Η μείωση αυτή έλαβε χώρα  κυρίως στα πλαίσια της ΕΕ και κυρίως στις χρεωμένες οικονομίες του ευρωπαϊκού Νότου, έτσι που να μην είναι υπερβολικό το επιχείρημα ότι η εργασία βρίσκεται υπό διωγμό (Νεγρεπόντη-Δελιβάνη, 2007).

Το τελικό χτύπημα εναντίον  των εργαζομένων, στις ευρωπαϊκές  οικονομίες δόθηκε μέσα από την κατάργηση των εθνικών συνόρων, από την παγκοσμιοποίηση. Συνέρρευσαν, έτσι, στην Ευρώπη, εκατομμύρια μετανάστες από λιγότερο αναπτυγμένες οικονομίες, με αποτέλεσμα να παρασύρουν ακόμη περισσότερο προς τα κάτω το γενικό επίπεδο των μισθών. Και, παράλληλα,  η ΕΕ επέλεγε ή απέκλειε πολιτικές, οι οποίες επιβάρυναν τα ήδη ακανθώδη προβλήματά της. Αυτές, συνοπτικά είναι :

*Η φανατική προτίμηση για λιτότητα,  εξαιτίας υπερβολικού φόβου για πληθωρισμό, όχι όμως και για αντιπληθωρισμό. Η πολιτική αυτή οδήγησε, δυστυχώς, την Ευρώπη σε κατάσταση μακρόχρονης  στασιμότητας  και σε  πληθωρισμό τόσο χαμηλό, που να αποκλείει την πραγματοποίηση γενικής και νομισματικής ισορροπίας. Η χρόνια οικονομική  στασιμότητα  οφείλεται  καταρχήν στην ωρίμανση του καπιταλισμού, ο οποίος χρειάζεται ολοένα μικρότερη ποσότητα και των δύο βασικών συντελεστών  για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος,  και ο οποίος επιπλέον καταλήγει σε χαμηλότερη παραγωγικότητα ή σε παραγωγικότητα, που επειδή κυρίως αποτελεί προϊόν υπηρεσιών, δεν είναι εύκολο να μετρηθεί (Negreponti-Delivanis 2016). Παράλληλα, ωστόσο, η  συνεχής εφαρμογή  λιτότητας, κυρίως στα πλαίσια της ΕΕ,  αναγνωρίζεται  αναμφίβολα πια ως υπεύθυνη για το ότι "καμία χώρα δεν πήγε καλά".

*Η συνέχιση του αποκλεισμού της δημοσιονομικής  πολιτικής, που άρχισε στη δεκαετία του ‘70, και η μονομερής εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής, παρότι είχε αποδειχθεί ανεπαρκής στη μεγάλη οικονομική κρίση του 1929-33. Η  στέρηση  αυτή της δημοσιονομικής πολιτικής, δεν επέτρεψε στην  Ευρώπη, να συμπληρώνει τη χαμηλή ιδιωτική δαπάνη, σε περιόδους ύφεσης, με κρατική. 

*Η ενσυνείδητη εγκατάλειψη εφαρμογής της πολιτικής της πλήρους απασχόλησης,

με  παράλληλη  ενθάρρυνση άτυπων μορφών απασχόλησης.

* Η  ελαχιστοποίηση  του μεγέθους και  η προσπάθεια ουδετεροποίησης του ρόλου του Κράτους, στην οικονομία. Έτσι απενεργοποιήθηκε ουσιαστικά ο  αναδιανεμητικός ρόλος του Κράτους. Ειδικότερα, οι αλλεπάλληλες φορολογικές μεταρρυθμίσεις,  περιόρισαν σημαντικά  την προοδευτικότητα των φόρων και τις αναδιανεμητικές δυνατότητες του κράτους Πρόνοιας με αναπόφευκτή συνέπεια την ακόμη μεγαλύτερη διεύρυνση των ανισοτήτων  κατανομής (Krugman). Η παγκοσμιοποίηση, σε συνδυασμό με τον ακραίο φιλελευθερισμό είναι καταρχήν εχθρική στην επιβολή φόρων, εφόσον θεωρεί, γενικώς,  επιζήμιο τον παρεμβατικό ρόλο του Κράτους

*   Ήταν, τελικά υποκριτική και επιλεκτική η δήθεν πολιτική πάταξης της φοροδιαφυγής(Ch.Ch.) Παρότι η ΕΕ αναγγέλλει, εδώ και χρόνια, ότι λαμβάνει μέτρα εναντίον της φοροδιαφυγής και των φορολογικών παράδεισων, ωστόσο  σύμφωνα με εκτιμήσεις, η φοροδιαφυγή εξακολουθεί να ανέρχεται, ενώ τα μέτρα, που κατά καιρούς λαμβάνονται  εναντίον της δημιουργούν πολλές απορίες για την αντικειμενικότητα και την αποτελεσματικότητά τους. Επί των ημερών της παγκοσμιοποίησης αναπτύχθηκαν σε ανεξέλεγκτο πια βαθμό οι φορολογικοί παράδεισοι, αλλά και η  διαφθορά. Η μακρόχρονη αυτή ανοχή των κυβερνήσεων, απέναντι στη φοροδιαφυγή και στους φορολογικούς παράδεισους κορυφώνει τις ανισότητες κατανομής, περιορίζει τα δημόσια έσοδα και οδηγεί σε  φτωχοποίηση μεγάλες κοινωνικές  ομάδες.

          Οι συνέπειες αυτού του συνονθυλεύματος νεοφιλελεύθερων προτιμήσεων, που επικράτησαν τις τελευταίες δεκαετίες μπορούν, χωρίς υπερβολή, να χαρακτηριστούν ως  αρνητικές και εξαιρετικά επικίνδυνες, και όχι μόνο κάτω από το πρίσμα της οικονομίας, αλλά και της κοινωνίας, και της ηθικής και των θεσμών. Η συμβολή τους επιτάχυνε την εμφάνιση και εγκαθίδρυση στην Ευρώπη επικίνδυνων δημογραφικών εξελίξεων.

     Τα δεινά που υπέστησαν οι λαοί της Ευρώπης, από τις κακές και επικίνδυνες επιλογές πολιτικής  της συνοψίζονται άριστα ως εξής: «Εξαιτίας των επιλογών πολιτικής τους, οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης βύθισαν εκατομμύρια πολιτών τους στα βάθη μιας ύφεσης που συγκρίνεται με αυτήν των ετών του 1930. Είναι μια από τις χειρότερες  αυτοπροκαλούμενες οικονομικές καταστροφές, που έχουν ποτέ συμβεί”(Tooze).

           

Μέρος 3. Συνέπειες

Το πρόβλημα της  υπογεννητικότητας της Ευρώπης σε συνδυασμό με τη γήρανση του πληθυσμού της είναι, όπως ήδη τονίστηκε παραπάνω, αποτέλεσμα κυρίως  νομοτελειακών, αλλά και συγκυριακών παραγόντων, όπως της μη έγκαιρης λήψης των απαραίτητων μέτρων για την αντιμετώπισή τους. Η Ευρώπη, τώρα, βρίσκεται μπροστά σε ένα αδυσώπητο δίλημμα: είτε, δηλαδή να υποστεί την περιθωριοποίησή της, στον ανερχόμενο παγκόσμιο πληθυσμό, είτε να εξακολουθήσει να υποδέχεται μετανάστες, με αποτέλεσμα την μακροχρόνια εξαφάνισή της, ως Ευρώπη.  Η προϊούσα συνειδητοποίηση αυτού του θανάσιμου κινδύνου, από τους ευρωπαϊκούς λαούς, αυξάνει τις πιθανότητες επιβολής ελέγχων στα σύνορα, ώστε να περιοριστεί το κύμα μεταναστών προς την Ευρώπη στο προσεχές μέλλον. Ακόμη,  η υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης, που συνοδεύεται από την άνοδο κάποιου βαθμού εθνικισμού, ενισχύει  την πρώτη εκδοχή, με τις συνέπειες της οποίας θα ασχοληθούμε στο τρίτο και τελευταίο αυτό μέρος του άρθρου μας.

3Α.Πληθυσμιακή γήρανση

 Η γήρανση σημαίνει, μεταξύ άλλων και ότι οι άνθρωποι θα ζουν περισσότερα χρόνια. Αλλά, παράλληλα με την ικανοποίηση, για την μακροζωία,  θα  χρειαστεί να αντιμετωπιστούν και πολυάριθμα σχετικά προβλήματα (Nagarajan and others). Παρότι οι προβλέψεις, στις σχετικές μελέτες, δεν συμφωνούν πάντοτε σχετικά με τις επιπτώσεις, που θα έχει η γήρανση στις επί μέρους  οικονομίες, θα αναφερθώ σε ορισμένες, που φαίνεται να είναι οι πιθανότερες. Αναμενόμενο είναι ότι η γήρανση του πληθυσμού θα περιορίσει τη ζήτηση για εκπαίδευση, και θα αυξήσει αυτήν για υπηρεσίες υγείας. Στη συνέχεια, η μείωση του ενεργού πληθυσμού, μέσα στο συνολικό, θα συρρικνώσει το εισόδημα σε σχέση με το δυνητικό, καθώς και τα έσοδα από τη φορολογία. Ακόμη, οι οικονομίες με γερασμένο πληθυσμό θα έχουν δυσκολίες προσέλκυσης ΑΞΕ(5), εξαιτίας της περιορισμένης τους δυνατότητας να παράγουν πλούτο. Οικονομίες, εξάλλου, με γερασμένο πληθυσμό υπόκεινται στον κίνδυνο δημιουργίας ελλειμμάτων, εξαιτίας αφενός της ανάγκης υψηλών δημοσίων δαπανών, για υπηρεσίες υγείας και αφετέρου χαμηλών δυνατοτήτων είσπραξης  φόρων.    Δυσμενή, εξάλλου, για την ανάπτυξη είναι τα ευρήματα και οι λογικές προβλέψεις για μείωση της ροπής για κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών, που δεν σχετίζονται με την υγεία, και αύξηση της ροπής για αποταμίευση.

3Β.Μείωση του ρυθμού ανάπτυξης

Η μείωση του ενεργού πληθυσμού συνεπάγεται πτώση της συσσώρευσης κεφαλαίου κατ' απασχολούμενο και συνεπώς πτώση της παραγωγικότητας. Σχετική έρευνα που αφορούσε τις οικονομίες του ΟΟΣΑ κατέληξε στο συμπέρασμα (με μοναδική εξαίρεση την Τουρκία) ότι η γήρανση του πληθυσμού τους  θα έχει αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη (Program). Παρότι αυτό το γενικό συμπέρασμα φαίνεται αυταπόδεικτο, δεν υπήρχαν ωστόσο μέχρι τώρα, μελέτες που να εκτιμούν το ποσοστό της πτώσης του ρυθμού ανάπτυξης, ως συνέπεια της γήρανσης του  πληθυσμού. Αυτό, ακριβώς, επιχειρεί πρόσφατη  μελέτη. Με βάση εμπειρικές έρευνες, που αναφέρονται σε αμερικανικές πολιτείες, για την περίοδο 1980-2010, αυτές  καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι όταν αυξάνει  κατά 10% το τμήμα εκείνο του πληθυσμού, που υπερβαίνει τα 60 χρόνια, μειώνεται η ανάπτυξη κατά κεφαλή, κατά 5,5%. Τα δύο τρίτα αυτής της μείωσης αποδίδονται σε μείωση της παραγωγικότητας της εργασίας ενώ το ένα τρίτο στην επιβράδυνση της μεταβολής του ενεργού πληθυσμού (Maestas and others).

3Β.Η ταχύρρυθμη ανάπτυξη απομακρύνεται από τη Δύση

Οι δημογραφικές μεταβολές, μεταξύ άλλων, μετατοπίζουν τις περιοχές  που θα στηρίξουν στο άμεσο μέλλον την παγκόσμια ανάπτυξη. Αυτές, δεν θα ανήκουν πια στην Ευρώπη και γενικότερα στη  Δύση που, σύμφωνα με πολλές ενδείξεις απειλούνται  με την έλευση της αέναης στασιμότητας. Συγκεκριμένα, προβλέπεται (McKinsey) ότι, για τα επόμενα 10 χρόνια, το 50% περίπου της αύξησης του παγκόσμιου εισοδήματος θα εξασφαλιστεί από 440 ταχέως αναπτυσσόμενες πόλεις και περιοχές, που θα ανήκουν στην Ασία και σε άλλες αναδυόμενες περιοχές του κόσμου. Παράλληλα, σύμφωνα με την ίδια πηγή προβλέψεων, σε αυτές τις πόλεις και τις περιοχές, ένα δισεκατομμύριο άτομα θα εξασφαλίσουν ημερήσιο εισόδημα ανώτερο από $10 και, συνεπώς, θα ενταχθούν στη μεσαία τάξη. Ενώ η μεσαία τάξη, που αποτελεί τη μηχανή προόδου κάθε οικονομίας, αποδεκατίζεται στη Δύση, αντιθέτως σε παγκόσμια βάση αυξάνει σημαντικά το ειδικό της βάρος.

3Γ. Οι αρνητικές επιπτώσεις της μείωσης του μεριδίου της  εργασίας στο ΑΕΠ

Η μείωση αυτή, όπως αναφέρθηκε στο 2Β, εκτιμάται ότι περιόρισε την κατανάλωση και επένδυση (Rocard) κατά 100 ή και $200 τρισεκατομμύρια, έχει ουσιαστικά αφαιρεθεί από την κατανάλωση, και σε σημαντικό βαθμό και από την επένδυση. Και τούτο, βάσει της υπόθεσης ότι η μετατόπιση αυτή εισοδήματος, από την εργασία στο κεφάλαιο, κατευθύνεται κυρίως σε αγαθά πολυτελείας που δεν προωθούν, σε επαρκή βαθμό, την ανάπτυξη. Στις δυσμενείς επιπτώσεις της μεταφοράς εισοδήματος εργασίας προς κεφάλαιο θα πρέπει να υπολογιστούν ακόμη, η ευρείας έκταση φοροαπαλλαγή/φοροδιαφυγή των πλουσίων και πολύ πλουσίων, που δεν κατευθύνεται προς κατανάλωση, παραγωγική επένδυση ή νεοτερισμούς.

Συμπέρασμα

Σε παγκόσμιο επίπεδο υπολογίζεται ότι η παρουσία προσφύγων και μεταναστών αυξάνει το ΑΕΠ κατά $6.7 τρισεκατομμύρια το χρόνο, ή κατά 9% του ΑΕΠ, και αναλογικά για την Ευρώπη το 1/3 (Mc Kinsey).

          Αυθόρμητα συνεπώς τίθεται το ερώτημα, του αν οι μακροχρόνιοι κίνδυνοι, ειδικά για την Ευρώπη, απώλειας της εθνικής της υπόστασης, μπορεί να παραβλεφθούν, για χάρη της επίτευξης καθαρά οικονομικών στόχων, όπως είναι η επίτευξη υψηλότερου ΑΕΠ, αλλά και η αντιμετώπιση του προβλήματος της έλλειψης επαρκών εργατικών χεριών.

                                                                                                       ΕίΕίναι ξεκάθαρο ότι στο παραπάνω ερώτημα υπάρχουν δύο, διαμετρικά αντίθετες απαντήσεις. Η πρώτη, που φαίνεται προς το παρόν να έχει επικρατήσει, όσο τουλάχιστον συνεχίζεται η μαζική μετακίνηση πληθυσμών προς την Ευρώπη, παραβλέπει τις σχετικές ανησυχίες της ανάγκης σεβασμού εθνικών συνόρων και διατήρησης εθνικών ιδιαιτεροτήτων των ευρωπαϊκών λαών, και υπερασπίζεται  όσα πλεονεκτήματα πιστεύει ότι περικλείει η ιδέα της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Αντιθέτως, η δεύτερη, εμφανίζεται πανικόβλητη με την ιδέα απώλειας της εθνικής ταυτότητας, της εθνικής κυριαρχία, της γλώσσας, της ιστορίας και του πολιτισμού, καθώς και της μετάλλαξης της ευρωπαϊκής ράτσας σε μίγμα ρατσών άλλων εθνικοτήτων. Είναι, προς το παρόν, άδηλο, το ποια από τις δύο αυτές παραπάνω κοσμοθεωρίες, τελικώς, θα  επικρατήσει. Η υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης, με την προϋπόθεση ότι θα συνεχιστεί, ευνοεί την επάνοδο στο κράτος-έθνος. Ωστόσο, για το τόσο σοβαρό θέμα. επιβάλλεται στο μεταξύ, να υπάρξει  προβληματισμός, από τον καθένα από όλους εμάς.

(a)    Αρκετές από τις ιδέες του άρθρου επεξεργάστηκαν περισσότερο στο ανά χείρας άρθρο,  μετά την εμφάνισή τους στο σύγγραμμα της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη με τίτλο Το τέλος της οικονομικής κυριαρχίας της δύσης και η εισβολή της Ανατολής

Επιλεγμένη  βιβλιογραφία

*P.Artus, P., et Virard M.P. (2008), Globalisation, le pire est à venir, La Découverte, Παρίσι, σ. 33

 *Boffey, Daniel (2015), " How 30 years of a polarised economy have squeezed out the middle class", Guardian, 07/03

*Ch.Ch. (2018) "Une déception attendue", Alternatives Economiques, Ιανουάριος , no 375

Coleman’ David (2017) "Immigration and Ethnic Change in Low -Fertility Countries: A third Demographic Transition" https://kostasxan.blogspot.com/2017/12/1922.html

*Έμκε- Πουλοπούλου, Ήρα (2018), Ο πληθυσμός της Ελλάδας υπό διωγμό,  Εκδόσεις Βογιατζή, υπό την Αιγίδα :  Ελληνικής Εταιρείας Δημογραφικών Μελετών (ΕΔΗΜ)

* European Commission and the International Labour Organisation (ILO),Study of 2016

*Hansen, Alvin (1938), Full  recovery or Stagnation, New York

*Kalergi, Coudenhove, «Η γενοκτονία των λαών της Ευρώπης». Το άρθρο μεταφράστηκε από τα ιταλικά  και επιμελήθηκε από τον Ελευθέριο Αναστασιάδη. Είχε αναρτηθεί στο site «Identità». Posted by olympiada τον Αύγουστο 8, 2015, Από το blog http://theodotus.blogspot.gr)

* Krugman, Paul (2008). Conférence de presse à la Revue Alternatives Economiques, Οκτώβριος

* Nicole Maestas,Nicole, Kathleen J. Mullen and David Powell (2016), “The Effect of Population Aging on Economic Growth”, The Labor Force and Productivity, by RAND Labor and Population, August

*Mc Kinsey Global Institute

*Meotti, Gulio (2016), “Europe: The Substitution of a Population” - Gatestone Institute

https://www.gatestoneinstitute.org/8761/europe-population-substitution, August 27, 2016 at 500

* Nagarajan, Renuga CEF.UP "The impact of population ageing on economic growth: an in-depth bibliometric analysis", Faculdade de Economia, Universidade do Porto Aurora A.C. Teixeira CEF.UP, Faculdade de Economia, Universidade do Porto; INESC Porto, OBEGEF Sandra Silva CEF.UP, Faculdade de Economia, Universidade do Porto

* Νεγρεπόντη-Δελιβάνη, Μαρία (2007), Μεταρρυθμίσεις, Το ολοκαύτωμα των εργαζομένων στην Ευρώπη, Ίδρυμα Δελιβάνη και Εκδόσεις Λιβάνη

*Negreponti-Delivanis, Maria (2013)"La fin de la zone euro:Le Nord de l'Europe contre son Sud". Economic Integration, Competition and Cooperation, Conference Proceedings Editors: Vinko Kandžija Andrej Kumar, University of Rijeka,   pp. 371-387

*Negreponti-Delivanis, Maria (2014) L’assassinat économique de la Grèceet le dernier recours: la drachme,CEDIMES  L'Harmattan, Paris

* Negreponti- Delivanis Maria (2016) "Les causes du chômage dans le stade post-industriel du capitalisme suivi d'une proposition pour le combattre", RVEE Vol. 7, No 3

*Νεγρεπόντη-Δελιβάνη, Μαρία (2018),Το τέλος της οικονομικής κυριαρχίας της Δύσης και η εισβολή της Ανατολής, Ίδρυμα Δελιβάνη και Ιανός, Αθήνα,σς.85 επ.

* Program on the global demography of aging, Working Paper Series Population Aging and Economic Growth David E. Bloom David Canning Gόnther Fink April 2008 PGDA Working Paper No. 31 http://www.hsph.harvard.edu/pgda/working.htm

* Rocard, Michel (2015), Suicide de l'Occident, Suicide de l'Humanité, Flamarion, Paris p. 38

*Summers Lawrence (2013), “Why Stagnation Might Prove To Be The New Normal”, Financial Times, 15,12

* Tooze, Adam (2018), Crashed: How a Decade of Financial Crises Changed the World, Penguin Books, New York

Σημειώσεις

(1)Ο βίος του κάθε πολιτισμού  διαρκεί 200-250 χρόνια

 (2) Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Ευρωπαϊκό Έτος ενεργού γήρανσης 2012 (COM (210) 462/06.09.2010) και με βάση στοιχεία και προβλέψεις της Eurostat

(3)United Nations (2017)

(4) Στα ίδια περίπου αποτελέσματα της αρχικής σχετικής έρευνας του ΟΟΣα  καταλήγουν και στοιχεία της Federal Reserve  και της Commission Européenne

(5) Άμεσες ξένες επενδύσεις