Κομοτηνή 07.12.2022: Ομιλία μου για τα 50 χρόνια από τις προσπάθειες για την ίδυση του Δημοκρίτειου, της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη

 

      

Κομοτηνή 07.12.2022: Ομιλία μου για τα 50 χρόνια από τις προσπάθειες για την ίδρυση του Δημοκρίτειου

===============================================

 

 

Το δέσιμό μου με τη Θράκη και ειδικότερα με την Κομοτηνή, έχει βάθος πολλών δεκαετιών. Εκτός από τη διάχυτη νοσταλγία, που εκπέμπει η περιοχή, και που μαγεύει όσους την επισκέπτονται, τα επιστημονικά μου ενδιαφέροντα για μεγάλη χρονική   περίοδο, που όπως διαπιστώνω  ουδέποτε περατώθηκε, ήταν σφιχτοδεμενα  μαζί της. Έτσι, είχα την ευκαιρία να  μοιραστώ με τη Θράκη τα προβλήματά της, πρώτον  με το θέμα της υφηγεσίας μου στο ΑΠΘ, που έφερε  τον τίτλο “Η οικονομική ανάπτυξις της Βορείου Ελλάδος από το 1912 έως σήμερον”, και που κυκλοφόρησε ελληνικά και γαλλικά το 1961. Έχει εντελώς εξαντληθεί, αλλά αναπαρήγαγα ένα αντίτυπο που βρίσκεται στα χέρια της Τζένης Κατσαρή του Παρατηρητή, καθώς μου το ζήτησε. Δεύτερον, με την κατάρτιση «Σχεδίου Προγράμματος  για την Οικονομική Ανάπτυξη της Βορείου Ελλάδος”, που εκπονήθηκε στην ΥΠΑΒΕ από ομάδα  οικονομολόγων και μαθηματικών υπό την επίβλεψή μου, μετά από σχετική ανάθεση του τότε Υπουργείου Συντονισμού. Κυκλοφόρησε σε φωτοτυπία  το 1972, αλλά από όσο γνωρίζω ουδέποτε αξιοποιήθηκε. Από το δικό μου μοναδικό αντίτυπο έκανα ένα φωτοαντίγραφο για το Δημοκρίτειο, καθώς και αυτό αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο,  τμήμα της ιστορίας του. Τρίτον, με τις συχνές μου επισκέψεις στην  Κομοτηνή, για σεμινάρια που μου είχαν ανατεθεί από  το ΕΛΚΕΠΑ (Ελληνικό Κέντρο Παραγωγικότητας) και αφορούσαν την ανάπτυξη της Θράκης. Αλλά και τέταρτον, με την ενεργό συμμετοχή μου  στις προσπάθειες ίδρυσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου,  ως μέλος  πολυάριθμης ομάδας πανεπιστημιακών του ΑΠΘ και του ΠΑΜΑΚ (πρώην ΑΒΣΘ), και των οποίων η επέτειος 50 χρόνων εορτάζεται απόψε εδώ.

 

Στις πρόσφατες επισκέψεις μου εδώ, για την προετοιμασία της επετειακής γιορτής των 50 ετών από τις προσπάθειες  ίδρυσης του Πανεπιστημίου Δημόκριτος, αναρωτήθηκα  το κατά πόσο άλλαξε η όψη της περιοχής με το πέρασμα αυτού του μισού αιώνα. Είναι, φυσικά, δεδομένο  ότι άλλαξε, αλλά πως; Βέβαια, αυτό που έψαχνα χωρίς ξεκάθαρα να το ομολογώ ούτε στον εαυτό μου, ήταν κυρίως η επιθυμία μου να διαπιστώσω  αλλαγές εξαιτίας του Πανεπιστημίου, που έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη Θράκη.

Ο κ. Άρης Μανούδης, με πρωτογενή στοιχεία  από την  προετοιμασία του Δημοκρίτειου,  που  αποκλειστικά και μόνο αυτός διαθέτει από  τον πατέρα του το Γεώργιο Μανούδη, θα αναφερθεί σε αυτά. Δηλαδή  στο λειτουργικό/εκτελεστικό τμήμα των προετοιμασιών του Δημοκρίτειου, που αποτελεί την ιστορία  και που από  σήμερα θα ανήκει σε αυτό, με αναφορά σε όλους τους σημαντικούς όσο και τους μικρότερης σημασίας σταθμούς του.

 Από την πλευρά μου, θα προσπαθήσω, κάτι αρκετά δύσκολο. Να αναβιώσω δηλαδή, απόψε, εδώ  στο περιβάλλον που γεννήθηκαν, τις    ανησυχίες, τις  επιδιώξεις  και τις   προετοιμασίες  για  την ίδρυση του Πανεπιστημίου της Θράκης.

Οι ρίζες αυτού του Πανεπιστημίου, που σήμερα στεγάζει, σε προπτυχιακό επίπεδο τα όνειρα 24000 Ελληνοπαίδων, που αριθμεί 8 Σχολές και 18 τμήματα, που προετοιμάζει 3500 μεταπτυχιακούς φοιτητές  και περίπου 2000 υποψήφιους διδάκτορες, και που τοποθετείται ανάμεσα στα κορυφαία ελληνικά πανεπιστήμια, είναι πολύ διαφορετικές  από αυτές των υπολοίπων ΑΕΙ της χώρας. Συγκεκριμένα, αξίζει να τονιστεί ότι ο πρωταρχικός του σκοπός δεν ήταν η αποκέντρωση της πανεπιστημιακής διδασκαλίας, όπως στην  περίπτωση των υπολοίπων ΑΕΙ, αλλά δεν ήταν ούτε η ικανοποίηση μερίδας πολιτικών της περιοχής, που ενδεχομένως θα προσπαθούσαν  να το χρησιμοποιήσουν για εκλογικούς στόχους τους. Αυτό το Πανεπιστήμιο, αντιθέτως, έγινε για να ακουστούν ακόμη πιο δυνατά σε αυτή την παραμεθόρια περιοχή οι χτύποι της  καρδιάς της Ελλάδας. Για να φωτιστούν τα κάθε μορφής σκοτάδια μέσα από τη λαμπερή παρουσία του ελληνικού κράτους, και την ιδιαίτερη φροντίδα του για αυτή  τη γωνιά της πατρίδας μας.

Το Δημοκρίτειο δρομολογήθηκε, με όραμα τους  χιλιάδες νέους, που θα κατέκλυζαν με την παρουσία, τις φωνές και τα γέλια τους, τα σοκάκια,  τις πλατείες, τα μαγαζιά και τα μπαράκια της περιοχής. Ήταν αυτός ο  επίλογος, που χρησιμοποιούσε ο Γεώργιος Μανούδης, στο τέλος των συνεδριάσεων, για την ίδρυσή του. Ακόμη, η πρωτοβουλία της ίδρυσης  αυτού ειδικά του Πανεπιστημίου ανήκει σε ιδιώτες και όχι στην Πολιτεία, όπως συμβαίνει με τα λοιπά ΑΕΙ της χώρας,  και επιπλέον ήταν πανεπιστημιακοί της ευρύτερης περιοχής της Βορείου Ελλάδας, και όχι πολιτικοί, αυτοί που  αγωνίστηκαν για την ίδρυση του.

Απέφυγα να χρησιμοποιήσω, μέχρις εδώ, τον όρο  “πατριωτισμός”, παρότι αυτός είναι βαθιά φυτεμένος στα θεμέλια του Δημοκρίτειου, προκειμένου να αποφύγω γνωστές αντιδράσεις των καιρών μας, που προσπαθούν να τον εξισώσουν, με ναζισμό, με προθέσεις  γεωγραφικού επεκτατισμού ή και με συντηρητισμό.  Θέλω, βέβαια, να ελπίζω ότι οι αντιδράσεις αυτού του εθνικά  επικίνδυνου περιεχομένου προέρχονται από μειοψηφίες.  Κρίνω, ωστόσο, απαραίτητο να παρατηρήσω ότι με τις σημερινές συνθήκες,  το πιθανότερο είναι ότι η προσπάθεια  της ίδρυσης του Δημοκρίτειου, με τις παραπάνω προδιαγραφές του, θα είχε προσκρούσει στις ανθυγιεινές όσο και επικίνδυνες αυτές  ιδεοληψίες.

Στις αρχές λειτουργίας του, το Δημοκρίτειο είχε σημαντικό αριθμό καθηγητών, που στα φοιτητικά μου χρόνια στη Σχολή ΝΟΕ του ΑΠΘ, τους αποκαλούσαμε “ιπτάμενους” γιατί έφταναν αεροπορικώς, με την τότε ΤΑΕ (Τεχνικαί Αεροπορικαί Εκμεταλλεύσεις) από την Αθήνα, για κάποιες μόνο ώρες διδασκαλίας στη συμπρωτεύουσα.

 Ανάλογα προβλήματα ήταν αναπόφευκτο να υπάρξουν και στην περίπτωση του Δημοκρίτειου. Ωστόσο, θεωρώ αποφασιστικό σταθμό ενηλικιωσης του, καθώς και αδιάψευστο δείγμα σχετικής τοπικής επιστημονικής αυτάρκειας, το γεγονός της πρυτανείας σε αυτό, για πρώτη φορά, του Θρακιώτη καθηγητή Αλέξανδρου Πολυχρονίδη,  όπως και της δυνατής μαγιάς, που ο ίδιος  προετοίμασε και που θα τον διαδεχτεί.  Έτσι, ο κ. Πρύτανης δεν δυσκολεύτηκε να μνημονεύσει απόψε  αυτούς που ονειρεύτηκαν το Δημοκρίτειο, που του έδωσαν όνομα, και που ευτυχώς  οι περισσότεροι το είδαν να υλοποιείται, πριν μας εγκαταλείψουν για  μήκη και πλάτη, εκτός του δικού μας κόσμου. Εκ μέρους όλων εκείνων, αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά τον Πρύτανη Αλέξανδρο Πολυχρονίδη, καθώς και όλους τους άξιους συνεργάτες του, για το ιδιαίτερο αυτό αποψινό και τόσο ποιοτικό μνημόσυνο.

Τα ονόματα αυτών που δεσμεύτηκαν  με την ιδέα της ίδρυσης του Δημοκρίτειου, και που για αρκετά μεγάλο διάστημα, του πρόσφεραν άπλετα  τις ιδέες τους, τον πολύτιμο χρόνο τους και τον ενθουσιασμό τους, έχουν δοθεί στις αρμόδιες πανεπιστημιακές υπηρεσίες και δεν θα αναφερθώ εδώ με αυτά. Νομίζω, ωστόσο, ότι χρειάζεται να προσθέσω απόψε και το αυτονόητο, ότι δηλαδή το  Δημοκρίτειο, ουδόλως, αποκλείεται  να είχε  ιδρυθεί και χωρίς τις δικές μας προσπάθειες. Ωστόσο, τώρα, όλες οι ξεχασμένες για δεκαετίες  αποδείξεις, που αποτελούν την ιστορία του, φέρνουν τις προσπάθειες εκείνης της ομάδας πανεπιστημιακών, στο προσκήνιο, ως  το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε το Δημοκρίτειο.

 Η ιδέα για την ίδρυση Πανεπιστημίου στη Θράκη δεν γνωρίζω ακριβώς πότε πρωτοεμφανίστηκε. Ο Γεώργιος Μανούδης, που κυκλοφορούσε με πλήθος αποδεικτικών στοιχείων, για τα όσα  επικίνδυνα συνέβαιναν στην περιοχή και που  βρισκόταν μπροστά μου,  σχεδόν μόλις έφτανα στην   Κομοτηνή, επαναλάμβανε για καιρό ότι «κάτι πρέπει να γίνει», «κάτι πρέπει να κάνουμε», χωρίς όμως να αναφέρεται στη δυνατότητα ίδρυσης Πανεπιστημίου.  Η ιδέα ίδρυσης Πανεπιστημίου στη Θράκη, ενδεχομένως, είχε υποστηριχθεί και νωρίτερα, αλλά όχι ως συγκεκριμένος στόχος, ό οποίος όφειλε να επιδιωχθεί. Αν οι αναμνήσεις μου ανταποκρίνονται στην αλληλουχία των τότε γεγονότων, η σκέψη για την ανάγκη ίδρυσης πανεπιστημιακών σχολών και όχι ακόμη ολόκληρου Πανεπιστημίου στην Κομοτηνή,  έπεσε στο τραπέζι του σπιτιού μας στην Αθήνα,  του Δημήτρη Δελιβάνη και εμού, όταν μια νύχτα επί δικτατορίας, χτύπησε το κουδούνι μας στις 11 το βράδυ, ώρα επικίνδυνη για την εποχή, και είδαμε με ανακούφιση να ανεβαίνει τη σκάλα ο Γεώργιος Μανούδης.  Τότε, θυμούμαι, ότι μας μίλησε για πρώτη φορά,  για την ανάγκη δημιουργίας κάποιων πανεπιστημιακών σχολών στην Κομοτηνή και αμέσως στη συνέχεια άρχισε να συζητιέται στον κύκλο των πανεπιστημιακών, ως πολύ καλή λύση για το πρόβλημα της Θράκης. Το μεγαλεπήβολο σχέδιο ίδρυσης ενός ολόκληρου Πανεπιστημίου ήρθε στη συνέχεια, και αφού είχαν προηγηθεί κάποιες μικρο διαφωνίες  για το ποιών αρχικά σχολών η επιλογή θα ήταν η πιο ενδεδειγμένη, αλλά και σε ποιες θρακικές περιοχές θα έπρεπε αυτές  να ιδρυθούν.  Από όσο θυμάμαι στην αρχή προτάθηκαν οι Σχολές Οικονομικών Επιστημών, προκειμένου να βοηθηθεί η ανάπτυξη της περιοχής, καθώς και η Κτηνιατρική και η Γεωπονική, για τις οποίες προσφέρονταν οι ιδιομορφίες της περιοχής. Τελικώς, η πρώτη Σχολή του Δημοκρίτειου ήταν η ΝΟΕ, και ήμασταν όλοι τόσο ευτυχείς για την υλοποίηση του ονείρου μας, ώστε δεν ακούστηκε παράπονο για το γιατί  και το πως προηγήθηκε  αυτής η ίδρυση και όχι κάποιας άλλης, πλησιέστερης προς τις αναπτυξιακές ανάγκες της περιοχής.

Μπορώ να διαβεβαιώσω, καθώς  αυτά αποτελούν βιώματά μου, ότι όλοι όσοι αγκάλιασαν τότε το όραμα του θρακικού Πανεπιστημίου, ουδέν άλλο επεδίωκαν, όπως αναγνώριση, πολυθρόνες  και τιμές,  εκτός από την ενίσχυση της περιοχής χάρη στην ίδρυσή του.

Καθώς, λοιπόν, είμαι, η τελευταία αυτής της ομάδας, που ζω ακόμη, πιστεύω ότι οφείλω   να απαντήσω, στο αν πράγματι η ίδρυση του Δημοκρίτειου ανέδειξε και θωράκισε την περιοχή. Στο αν η λειτουργία του εκπλήρωσε τα οράματα των πανεπιστημιακών της Βόρειας Ελλάδας.

 Η απάντηση, φυσικά, και δεν είναι δύσκολη, καθώς η επίδραση του Δημοκρίτειου, στην εμφάνιση, στη ζωντάνια, στην ανάπτυξη της περιοχής είναι έντονα παρούσα και αναμφισβήτητη. Για όσους, όπως εγώ, γνώριζαν τη Θράκη, και ειδικότερα την Κομοτηνή πριν από τη γένεση του Δημοκρίτειου, η ανατροπή του παντός είναι, θα έλεγα, ορατή δια γυμνού οφθαλμού. Αλλά και πως να μην είναι, όταν 24.000 νέα  παιδιά, που νοικιάζουν διαμερίσματα, που αγοράζουν τα πάντα επιτοπίως, και που διαθέτουν αρκετά από τα εισοδήματά τους για διασκέδαση, έχουν δημιουργήσει, σε καθημερινή βάση,  μια άλλη όψη, πιο λαμπερή και πιο αισιόδοξη, σε σύγκριση με το πριν.

Αλλά, όμως, εγώ ήμουν και εξακολουθώ να είμαι γκρινιάρα, ούσα σίγουρη ότι μεταφέρω απόψε εδώ και τη συνέχεια των απαιτήσεων, για την περιοχή, όσων δεν είναι μαζί μας. Το Δημοκρίτειο υπήρξε μια εξαιρετική πρωτοβουλία για τη Θράκη. Αλλά, δεν αρκεί για την περίπτωσή της. Και ήδη προ πολλού, είναι η σειρά της Πολιτείας να συμπληρώσει τα υπόλοιπα.   

Θα επανέλθω, λοιπόν,  στη γκρίνια μου, που εμπεριέχεται  σε  σωρεία βιβλίων, άρθρων, συνεδρίων και ομιλιών, και που άρχισε από την αρχή της  δεκαετίας του ‘60 χωρίς να έχει σταματήσει  ποτέ. Αναφέρομαι στο ελληνικό κράτος το οποίο όφειλε, αμέσως μετά την προσάρτηση αυτής της  περιοχής, να τη θωρακίσει κατά απόλυτη προτεραιότητα, με δημόσιες επενδύσεις σε έργα υποδομής, με υψηλής ποιότητας δημόσια εκπαίδευση και  δημόσια υγεία, με διευκόλυνση παροχής δανείων με ευνοϊκούς όρους  σε ιδιώτες επιχειρηματίες για επενδύσεις στην περιοχή, με  κατάρτιση και εφαρμογή ταχύρρυθμων αναπτυξιακών προγραμμάτων, τα οποία να αναδεικνύουν τις ιδιαιτερότητες της περιοχής, με  διορισμό των αρίστων εκάστοτε δημοσίων υπαλλήλων, με εφαρμογή καλά μελετώμενων προγραμμάτων προσέγγισης ξένων επενδυτών, με ιδιαίτερες προδιαγραφές του μεταναστευτικού προγράμματος της περιοχής και προπαντός, όλα αυτά, με συνέχεια και συνέπεια. Δηλαδή, όχι όπως συνέβη πολύ συχνά στο διάστημα αυτής της  πεντηκονταετίας, να εναλλάσσονται  περίοδοι ενθουσιασμού, για τη Θράκη, μέσα στις οποίες να γίνονται έργα και να λαμβάνονται τα εκάστοτε δέοντα αναπτυξιακά μέτρα, αλλά στη συνέχεια αυτές  να διαδέχονται από μακροχρόνιες περιόδους κρατικής αδιαφορίας και ουσιαστικής εγκατάλειψης της περιοχής.

Και στο σημείο αυτό να αναφερθώ στο κυριότερο αποτέλεσμα που θα έπρεπε να έχει η συνεχής  κρατική φροντίδα για την εθνικά ευαίσθητη περιοχή της Θράκης: αυτή θα όφειλε προ πολλού να έχει καταλήξει στην επίτευξη κατά κεφαλήν εισοδήματος  στην περιοχή υψηλότερου του αντίστοιχου μέσου εθνικού όρου. Δυστυχώς,  ακόμη και σήμερα, το κατά κεφαλήν εισόδημα Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης είναι το χαμηλότερο σε σύγκριση με το αντίστοιχο κάθε άλλης περιοχής της επικράτειας, εκτός αυτού του Βορείου Αιγαίου. Όπως άλλωστε  ήταν και στις δεκαετίες των προσπαθειών για την ίδρυση του Δημοκρίτειου. Τότε, και δυστυχώς φοβούμαι ότι ισχύει και σήμερα, η Θράκη  εθεωρείτο από τους δημοσίους υπαλλήλους ως, περίπου, τόπος εξορίας. Και τότε, όπως και σήμερα, μπορούμε να μιλήσουμε για τον οικονομικό και δημογραφικό γιγαντισμό της περιοχής της πρωτεύουσας, που καταπνίγει  με την αδηφαγία και την αδιαφορία της τις αναπτυξιακές δυνατότητες της περιφέρειας.  Θυμάμαι ότι στο παρελθόν, όταν ήταν επί τάπητος η ίδρυση του εδώ Πανεπιστημίου, ξέφευγα όταν βρισκόμουν στην Αθήνα, με κάποιο είδος κηρυγμάτων σε  κοινωνικές συναναστροφές,  και εξαγριωνόμουν κυριολεκτικά όταν ως γενικό συμπέρασμα προέκυπτε  το «πόσο μακριά βρίσκεται η Θράκη από την Αθήνα».

Ανακεφαλαιώνοντας, θεωρώ  ότι, σίγουρα, η συμβολή του Δημοκρίτειου  στην ενίσχυση της  γενικότερης φυσιογνωμίας της περιοχής είναι αποφασιστική και είναι αναμφισβήτητη. Δεν είναι, ωστόσο, αρκετή, αλλά αντιθέτως πρέπει το ταχύτερο να πλαισιωθεί και από  ισχυρή κρατική φροντίδα. Απαιτείται κατεπειγόντως, ένας γενικότερος συντονισμός για τη λήψη μέτρων, που θα ανεβάσουν το κατά κεφαλή της εισόδημα και θα δημιουργήσουν ισχυρά αναπτυξιακά κίνητρα, έτσι που η Θράκη να περάσει στις ταχέως αναπτυσσόμενες περιοχές της Ελλάδας.  Το Δημοκρίτειο έχει δημιουργήσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις, και θα αποτελέσει ισχυρότατο μοχλό ανάπτυξης όταν και αν συνυπάρξει με   ισχυρή κρατική βοήθεια.

Χρόνια πολλά στο Δημοκρίτειο. Να τα χιλιάσει σε μια Ελλάδα ανεξάρτητη και ισχυρή.