ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΤΟΥ

 

Της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη - 28/4 Ενωση Ρουμελιωτών , 11.30 π.μ

Με δέος προσεγγίζουμε το Μεσολόγγι, καθώς προβάλλει μέσα από φωτοστέφανο , όσα χρόνια και αν περάσουν από την έξοδο. Αυτό το συγκλονιστικό συμβάν, που μετάτρεψε αποφασιστικά τη στάση της Ευρώπης, από εχθρική και περιφρονητική απέναντι στην Επανάσταση, σε μεγάλη θαυμάστρια και υποστηρίκτρια της.

 

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ξεκίνησε την Ελληνική επανάσταση στις 24 Φεβρουαρίου 1821 από το Ιάσιο, αφού ο Κολοκοτρώνης είχε, προηγουμένως οργώσει την Πελοπόννησο και τα νησιά του Ιονίου προετοιμάζοντας το έδαφος. Είχαν προηγηθεί, ήδη, περισσότερες από 100 εξεγέρσεις των Ελλήνων, που πνίγηκαν στο αίμα. Γι’αυτό, και αξίζει να επισημανθεί ότι η στιγμή που επελέγη το 1821 για την έναρξη του υπέρ πάντων αγώνα, δεν θα μπορούσε να είναι ατυχέστερη. Και τούτο, επειδή αυτή η στιγμή συνέπεσε με το συνέδριο της Ιεράς Συμμαχίας, του Λάιμπαχ (από 26/1 ως 12/5.1821), στα πλαίσια του οποίου οι μεγάλες δυνάμεις, κατάστρωναν σχέδια για το πως θα καταπνίξουν τις τότε εξεγέρσεις στην Ισπανία και Ιταλία. Η Ελλάδα θα ήταν η πρώτη που θα δεχόταν στρατό της Ευρώπης για την καταστολή της εξέγερσης αν δεν είχε την τύχη να έχει μαζί της τον Καποδίστρια υπουργό, τότε, Εξωτερικών του Τσάρου Αλέξανδρου. Με τη έγκριση λοιπόν του Τσάρου, ο Καποδίστριας έσπευσε να αποστείλει επιστολή στον Υψηλάντη, με την οποία αποκήρυσσε την ελληνική εξέγερση. Με τη στάχτη αυτή στα μάτια εφησύχασαν οι σύμμαχοι ότι δήθεν η ελληνική εξέγερση ήταν μεμονωμένο κίνημα, και κυρίως πείστηκαν οι Τούρκοι ότι αυτό δεν έχαιρε της στήριξης της Ρωσίας. Έτσι, από τη διακήρυξη της Ιεράς Συμμαχίας τον Μάιο του 1821, στην οποία καταδικάζονται όλες οι επαναστάσεις, στην Ευρώπη, και τα συμμαχικά στρατεύματα διατάσσονται να τις καταπνίξουν, απουσιάζει η Ελλάδα. Και ο Μέτερνιχ, ορκισμένος ανθέλληνας, γράφει σε υπόμνημά του στις 25 Απριλίου του 1821, σχετικά: ««Πώς είναι εν γένει δυνατόν, να εκκινήθη η Ελληνική Επανάσταση του Ελληνικού έθνους, αφού το έθνος αυτό εξέπεσε κατά τους τελευταίους αιώνες εις τας εσχάτας βαθμίδας της εθνικής υποστάσεως;». Είναι κρίμα που δεν αναφέρεται συχνά, ότι ο Καποδίστριας, χάρη στις εξαιρετικές διπλωματικές του ικανότητες έσωσε την ελληνική Επανάσταση, εν τη γενέσει της. Και είναι απαράδεκτο, επίσης, το πόσο λίγο έχει τιμηθεί ο Καποδίστριας στη χώρα μας.

Σε τρία κεντρικά σημεία της σημερινής μου ομιλίας, θα προσπαθήσω να τοποθετήσω την κορυφαία συμβολή του Μεσολογγίου στην τελική επικράτηση της Επανάστασης, αλλά και τη σημασία του στο σήμερα. Στο πρώτο από αυτά τα σημεία θα προβάλω την εξέχουσα στρατιωτική παρουσία της πόλης, στην εθνική εξέγερση, καθώς και τα υπέρτατα μηνύματα της ηρωικής της εξόδου. Σε ένα δεύτερο σημείο, θα συγκεντρώσω τις σπουδαίες συνέπειες της απήχησης του Μεσολογγίου στην Ευρώπη και στον κόσμο. Και, τέλος, στο τρίτο και τελευταίο σημείο της ομιλίας μου θα προσπαθήσω να επικαιροποιήσω τη σημασία του Μεσολογγίου στο τώρα.

Ι. Η στρατιωτική παρουσία και τα πατριωτικά μηνύματα του Μεσολογγίου

Είναι, όντως εντυπωσιακή η διαχρονική εμμονή των Τούρκων, να κατακτήσουν με κάθε μέσον και κάθε θυσία αυτή τη μικροσκοπική πόλη του Μεσολογγίου, όπως εκπληκτική εκ πρώτης όψης είναι και η αδυναμία τους να το επιτύχουν. Πράγματι, επί τέσσερα χρόνια οι Τούρκοι πάσχιζαν να καταλάβουν το Μεσολόγγι, που δεν έπεφτε, που δεν έπεσε και που δεν παραδόθηκε ποτέ στους Οθωμανούς. Αντιθέτως, η μικρή και ήσυχη αυτή πόλη δόξασε την Ελλάδα, με τις συγκινητικές σελίδες ηρωισμού της, ούσα στις επάλξεις μέχρι την τελευταία ρανίδα του αίματος των υπερασπιστών της. Ήταν τα απάνθρωπα δεινά της πείνας, των ασθενειών και των κακουχιών, εξαιτίας του απόλυτου αποκλεισμού της πόλης από γη και θάλασσα, αυτά που έκαμψαν τις αντοχές της και που οδήγησαν στην απόφαση της ηρωικής εξόδου των πολιορκημένων.

Το μικρό Μεσολόγγι μπόρεσε να κατατροπώσει επί τέσσερα χρόνια, πολυάριθμα στρατιά των Οθωμανών, με πλήρως εκσυγχρονισμένο, για την εποχή τους οπλισμό, και έχοντας ως επικεφαλής τους ικανότερους τότε στρατηγούς, όχι μόνο Τούρκους, αλλά και Αλβανούς και Αιγυπτίους. Σε αντίθεση με το Μεσολόγγι που διέθετε ελάχιστους αγωνιστές και υποτυπώδες πολεμικό υλικό. Το Μεσολόγγι, όμως, ήταν τυλιγμένο με την άσβεστη λαχτάρα για ελευθερία, και για τη ζεστή αγκαλιά μιας δικής του πατρίδας, συνέχειας της ένδοξης αρχαιότητας, αλλά και του Βυζαντίου. Οι λαμπρές και συνεχείς νίκες του Μεσολογγίου προκάλεσαν ταπείνωση και οργή στους Τούρκους, που παρότι έδιναν σε αυτές τις μάχες ότι καλύτερο διέθεταν, ήταν μονίμως ηττημένοι.
Η επικέντρωση του ενδιαφέροντος των Τούρκων στο Μεσολόγγι εξηγείται πρωτίστως από την στρατηγική γεωγραφική του θέση για τις μάχες μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Η μικρή αυτή πόλη ελέγχει τον Κορινθιακό κόλπο, αλλά και την Πελοπόννησο και τη Βόρειο Ελλάδα. Τμήμα της προστασίας του Μεσολογγίου ήταν η δυσκολία προσέγγισής του με πλοία, εξαιτίας των αβαθών νερών που το περιβάλλουν.

Οι Οθωμανοί, λοιπόν άρχισαν από το 1822 και μέχρι το 1826 να καταβάλουν συντονισμένες προσπάθειες εκπόρθησής του, μετρώντας τρεις ή και τέσσερις πολιορκίες, αναλόγως του πως ερμηνεύονται τα γεγονότα.

Η πρώτη πολιορκία (Οκτώβριο 1822-Ιανουάριο 1823)
Ο Ομέρ Βρυώνης με τον Κιουταχή κατευθύνονται προς το Μεσολόγγι, περισφίγγοντας το από ξηράς, ενώ τρία πολεμικά πλοία είχαν αποκλείσει την πρόσβαση στην πόλη από τη θάλασσα. Οι Μάρκος Μπότσαρης και Γιώργος Κίτσος, με μόνο 360 πολεμιστές και με πολεμοφόδια για ένα μόνο μήνα, είχαν απέναντί τους το στρατό των Οθωμανών, που αριθμούσε 11000 άνδρες, 11 κανόνια και 4 οβίδες. Παρότι ο αγώνας ήταν περισσότερο από άνισος, οι Έλληνες δεν ήθελαν με τίποτα να εγκαταλείψουν το Μεσολόγγι, γιατί μέσα απ’αυτό, οι Τούρκοι θα είχαν πρόσβαση στην Πελοπόννησο.

Ο Ομέρ Βρυώνης, κάτω από αυτές τις συνθήκες, βέβαιος για την ήττα των Ελλήνων, τους πρόσφερε μεγαλόψυχα 8 ημέρες για να ετοιμάσουν την αναχώρησή τους. Μέσα, όμως, στο οκταήμερο αυτό κατέφθασαν από την Ύδρα και τις Σπέτσες 7 πλοία, που έτρεψαν σε άτακτη φυγή τα τουρκικά, και που εξασφάλισαν στους πολιορκημένους τρόφιμα και πολεμοφόδια, καθώς και 1700 πολεμιστές. Στη συνέχεια, ο Βρυώνης επέλεξε την ημέρα των Χριστουγέννων για να επιτεθεί και πάλι και να καταλάβει το Μεσολόγγι, υποθέτοντας ότι οι Έλληνες θα γιόρταζαν αμέριμνοι τη μεγάλη θρησκευτική τους γιορτή. Δεν ήταν όμως έτσι γιατί οι Έλληνες, ειδοποιημένοι από τον Γιάννη Γούναρη Χριστιανό φροντιστή του Κιουταχή, κατάφεραν μέσα σε τρεις μόνον ώρες, να επιτύχουν ταπεινωτική ήττα των Τούρκων. Οι Έλληνες έκλαψαν 4 νεκρούς, αλλά οι Τούρκοι 500. Στις 11 και 12 Ιανουαρίου οι Τούρκοι, έλυσαν την πολιορκία, εγκαταλείποντας έξω από το Μεσολόγγι το πολεμικό τους υλικό.

Η λαμπρή αυτή νίκη αναπτέρωσε το ηθικό των εξεγερμένων Ελλήνων, που άρχισαν να πιστεύουν στην πραγματοποίηση της τελικής νίκης. Ιδιαίτερα και επειδή είχαν προηγηθεί αυτής της νίκης οι ήττες των Ελλήνων στο Πέτα και στο Σούλι.

Ταυτόχρονα, ο αγώνας των Ελλήνων για ελευθερία αρχίζει να συγκινεί την Ευρώπη. Πολλαπλασιάζονται οι Φιλέλληνες, που εκτός από θαυμασμό, συγκεντρώνουν και χρήματα για τη συνέχιση του αγώνα. Από στρατιωτικής πλευράς, η νίκη αυτή του Μεσολογγίου είναι και γενικότερα σημαντική επειδή κλείνει το δρόμο των Τούρκων προς την Πελοπόννησο.

Δεύτερη πολιορκία (άνοιξη 1823-11 Δεκεμβρίου 1823)
Οι Έλληνες, το 1823, με τα χρήματα που συγκέντρωναν ολοένα περισσότερο οι Φιλέλληνες της Ευρώπης, με την προτροπή κυρίως του Λόρδου Βύρωνα, πραγματοποίησαν σημαντικά οχυρωματικά έργα στην είσοδο του Μεσολογγίου, θεωρώντας βέβαιη την επάνοδο των Τούρκων. Για να τιμήσουν τους αγωνιζόμενους ήρωες έδωσαν τα ονόματά τους στα οχυρά της πόλης, όπως Μπότσαρης, Μακρής, Κανάρης, Μιαούλης. κ.ά

Και πράγματι, την άνοιξη του 1823 οι Τούρκοι επανεμφανίζονται έξω από το Μεσολόγγι με 13.000 πολεμιστές, υπό τον Μεχμέτ Πασά. Απέναντί τους οχυρώθηκαν 3.000 Σουλιώτες και άλλοι Έλληνες από γειτονικές πόλεις, υπό τον Μάρκο Μπότσαρη, ο οποίος όμως σκοτώθηκε στη μάχη της δεύτερης αυτής πολιορκίας και ενταφιάστηκε στο Μεσολόγγι. Οι Τούρκοι κατατροπώθηκαν, για δεύτερη φορά, έχοντας χάσει 800 άνδρες, ενώ οι Έλληνες μόνο 60. Οι Τούρκοι έλυσαν τη δεύτερη αυτή πολιορκία στις 11 Δεκεμβρίου. Στην πραγματικότητα, οι Τούρκοι δεν πολιόρκησαν αυτήν τη δεύτερη φορά το Μεσολόγγι, αλλά το Ανατολικόν το οποίο και βομβάρδισαν.

Ο Λόρδος Βύρων, που έρχεται για δεύτερη φορά στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1824, με όπλα και χρυσό μαζί του, αλλά και με πολλούς Φιλέλληνες, κυρίως Βρετανούς, γράφει στο ημερολόγιό του:
«Οι Τούρκοι δεν βρίσκονται πια μπροστά στο Μεσολόγγι-ουδείς γνωρίζει το γιατί αναχώρησαν αφήνοντας πίσω τους σημαντική ποσότητα τροφίμων και πολεμοφοδίων- και η φρουρά δεν πραγματοποίησε καμία εξόρμηση, τουλάχιστον καμία που να εξυπηρέτησε κάποιο στόχο. Δεν πολιόρκησαν ούτε μια φορά το Μεσολόγγι το 1823, αλλά βομβάρδισαν το Ανατολικόν».

Η Τρίτη πολιορκία (Απρίλιος-Οκτώβριος 1825)
Οι Τούρκοι είχαν κυριολεκτικά εξαγριωθεί, έχοντας κατατροπωθεί από τους Έλληνες, που διέθεταν ελάχιστο στρατό και μέσα, σε σύγκριση με τους ίδιους. Ο Σουλτάνος έστειλε στο Μεσολόγγι τον καλύτερο στρατηγό του, τον επονομαζόμενο Κιουταχή, που είχε λάβει μέρος και στην πρώτη πολιορκία, και στον οποίον είπε: «Το Μεσολόγγι ή το κεφάλι σου». Η πολιορκία, με στρατό 20.000 Οθωμανών, άρχισε στις 23 Απριλίου μπροστά στο Ανατολικόν, και στις 27 Απριλίου μπροστά στο Μεσολόγγι. Από ελληνικής πλευράς ήταν μόνο 3000 πολεμιστές, οι περισσότεροι Σουλιώτες, ενώ στη συνέχεια προστέθηκαν και 1500 εθελοντές, όλοι υπό τις διαταγές του Νότη Μπότσαρη Ο ανεφοδιασμός των πολιορκημένων γινόταν από τη Ναύπακτο και την Πάτρα. Στις 20 Ιουνίου μια ομάδα πολιορκημένων εξήλθε και εκπυρσοκρότησε νάρκη από την οποία σκοτώθηκαν 100 Τούρκοι. Η κατάσταση, όμως, έγινε αφόρητη για τους πολιορκημένους, όταν στις 29 Ιουνίου του 1824 ο ναύαρχος Τοπάλ Πασάς με 80 εμπορικά πλοία, μπόρεσε να αποκλείσει εντελώς το Μεσολόγγι από την υπόλοιπη Ελλάδα. Ο Κιουταχής, στη συνέχεια, ζήτησε από τους πολιορκημένους να παραδοθούν για να λάβει την ακόλουθη απάντηση: «τα κλειδιά της πόλης κρέμονται στις άκρες των κανονιών μας». Που αναπαράγει το Μολών Λαβέ των αρχαίων μας προγόνων. Ταυτόχρονα, οι πολιορκημένοι έστελναν αλκοολούχα ποτά στους πολιορκητές για να έχουν κουράγιο, όπως τους πείραζαν, δεδομένου ότι η κατάληψη της πόλης θα είναι δύσκολη. Στις 23 Ιουλίου ο Μιαούλης κατάφερε να σπάσει το μπλόκο και να εφοδιάσει τους πολιορκημένους, προκαλώντας ζημιές σε 40 τουρκικά πλοία, τα οποία ετράπησαν σε φυγή. Λίγες ημέρες αργότερα ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Κίτσος Τζαβέλας επιτέθηκαν εναντίον των Τούρκων, και απέκοψαν τον ανεφοδιασμό τους. Στις 18 Οκτωβρίου του 1825 οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να διακόψουν και την τρίτη αυτήν πολιορκία.

Τετάρτη πολιορκία (Ιανουάριος-Απρίλιος 1826)
Σε έξαλλη πια κατάσταση ο Σουλτάνος ζήτησε βοήθεια από τον Αιγύπτιο βοηθό του Μεχμέτ Αλή, ο οποίος έστειλε το γιό του Ιμπραήμ Πασά. Αυτός κορόιδευε, αρχικά, τον Κιουταχή, που δεν κατάφερε επί 8 μήνες να καταλάβει το Μεσολόγγι, και δήλωνε ότι ο ίδιος θα τα καταφέρει σε 15 ημέρες. Δεν τα κατάφερε, όμως, σε πείσμα των βομβαρδισμών, που είχαν αρκετά θύματα, γι αυτό και αναγκάστηκε να ζητήσει και πάλι τη βοήθεια του Κιουταχή. Ο Ιμπραήμ Πασάς, ωστόσο, δεν κατάφερε τελικά να καταλάβει το Μεσολόγγι. Αλλά, όμως, αυτό που κατάφερε ήταν ο απόλυτος αποκλεισμός του Μεσολογγίου, που έκανε αδύνατον τον ανεφοδιασμό του. Έτσι, οι δύο πασάδες πρότειναν για δεύτερη φορά την παράδοση των πολιορκημένων, για να λάβουν την απάντηση: «Θα πεθάνουμε, αλλά δεν θα παραδοθούμε».

Η εφημερίδα του Φιλέλληνα Ελβετού Mayer, πρώτη και μοναδική τότε ελληνική εφημερίδα με τον τίτλο «Ελληνικά Χρονικά» έγραψε σχετικά με την κατάσταση του αποκλεισμού:
"Υποφέρουμε από πείνα, δίψα και πολλές ασθένειες. 1.740 από τους αδελφούς μας έχουν ήδη πεθάνει. Περισσότερες από 100.000 βόμβες που έριξε ο εχθρός έχουν καταστρέψει τις επάλξεις και τα σπίτια μας. Υποφέρουμε από τα βασανιστήρια του κρύου γιατί μας λείπουν τα ξύλα. Όταν σκέφτεσαι όλα αυτά που μας λείπουν, είναι απίστευτο να βλέπεις το θάρρος και το ηθικό των υπερασπιστών μας. Σε λίγες μέρες, όλοι αυτοί οι γενναίοι άνδρες δεν θα είναι παρά σκιές αγγέλων, μάρτυρες μπροστά στο θρόνο του Θεού, κατηγορώντας την αδιαφορία του χριστιανικού κόσμου. Στο όνομα όλων των γενναίων ανδρών μας, ανακοινώνω ότι έχουμε δώσει όρκο ενώπιον του Θεού να υπερασπιστούμε κάθε σπιθαμή της γης του Μεσολογγίου. Προτιμούμε να θαφτούμε κάτω από τα ερείπια της πόλης μας παρά να ακούσουμε κουβέντα για παράδοση. Ζούμε τις τελευταίες μας στιγμές. Η ιστορία θα κρίνει και οι μελλοντικές γενιές θα θρηνήσουν τη μοίρα μας. Όσο για μένα, με γεμίζει υπερηφάνεια η σκέψη ότι το αίμα ενός Ελβετού απογόνου του Γουλιέλμου Τέλλου θα αναμειχθεί με αυτό των ηρώων της Ελλάδας».

Στις 4 Απριλίου οι Τούρκοι ζήτησαν, και πάλι, από τους πολιορκημένους να παραδοθούν. Αυτοί όμως αρνήθηκαν κατηγορηματικά. Στις 9 Απριλίου του 1826, που η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο, έτσι που να μην είναι δυνατή η αναμονή βοήθειας, που τους είχαν υποσχεθεί ότι θα έφτανε σε 12 ημέρες, συγκεντρώθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα για να πάρουν οριστική απόφαση. Ήταν παρόντες οι σημαντικότεροι καπεταναίοι, ο επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ κι ο πρεσβύτερος Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος. Η ομόφωνη απόφασή τους ήταν να μην κάνουν κανένα συμβιβασμό με τους εχθρούς και ότι καλύτερη λύση ήταν η έξοδος.

Ο επίσκοπος της Πρέβεζας Ιωσήφ, συνέταξε εκεί μια διακήρυξη την οποία υπέγραψε όλος ο πληθυσμός:

"Στο όνομα της Αγίας Τριάδας.
Βλέποντάς μας, στρατό και πολίτες, νέους και ηλικιωμένους, στερημένους από κάθε ελπίδα, στερούμενοι ακόμη και τα ελάχιστα απαραίτητα για τη ζωή εδώ και σαράντα ημέρες- βλέποντας ότι έχουμε εκπληρώσει τα καθήκοντά μας ως στρατιώτες πιστοί στο έθνος τους κατά τη διάρκεια μιας πολιορκίας- βλέποντας ότι αν μείνουμε άλλη μια μέρα, θα πεθάνουμε επί τόπου στη μέση του δρόμου- θεωρώντας ότι δεν υπάρχει πλέον καμία ελπίδα να λάβουμε βοήθεια, είτε από τη θάλασσα είτε από τη στεριά για να συνεχίσουμε τον αγώνα- αποφασίσαμε ομόφωνα, αφού είμαστε νικητές: Η αποδρομή μας θα γίνει στις δύο το πρωί, τη νύχτα του Σαββάτου 10 Απριλίου, την ανατολή του ηλίου της Κυριακής των Βαΐων, είτε έρθει βοήθεια είτε όχι. "
Τη νύχτα της 22ας προς την 23η Απριλίου σχηματίστηκαν τρεις φάλαγγες, υπό την διοίκηση των Μπότσαρη, Τζαβέλλα και Μακρή. Τα γυναικόπαιδα ανέλαβε ο Αθανάσιος Ραζηκότσικας 28 ετών. Περίπου 2.000 ένοπλοι άνδρες βρίσκονταν μπροστά και πίσω από τη φάλαγγα. Στη μέση, 5.000 γέροι, γυναίκες και παιδιά ήταν επίσης οπλισμένοι. Ορισμένες γυναίκες ντύθηκαν άνδρες, πήραν τα όπλα και εντάχθηκαν στους μαχητές.

Ωστόσο, οι πολιορκητές λέγεται ότι είχαν ειδοποιηθεί από έναν Βούλγαρο λιποτάκτη. Έτσι, από τους 3.000 πολεμιστές που πήραν μέρος στην έξοδο, μόνον 1.300 σώθηκαν και έφθασαν στον Πλάτανο όπου είχε το στρατόπεδό του ο Καραϊσκάκης. Τουλάχιστον 1.700 σκοτώθηκαν. Από τις γυναίκες, 13 μόνο Σουλιώτισσες σώθηκαν και 3 ή 4 παιδιά. Πολλά παιδιά, βρήκαν τραγικό θάνατο, καθώς οι μητέρες τους τα έριχναν σε πηγάδια της πόλης για να μην πέσουν στα χέρια των εχθρών. Οι απώλειες των εχθρών, ήταν τουλάχιστον 5.000
Το επόμενο πρωί, Κυριακή των Βαΐων, οι Τούρκοι και οι Αιγύπτιοι εισήλθαν στην πόλη. Οι Έλληνες, με επικεφαλής τον Καψάλη, ανατινάχτηκαν με τις μπαρουταποθήκες τους αντί να παραδοθούν. Οι επιζώντες σφαγιάστηκαν ή πουλήθηκαν ως σκλάβοι. Οι Οθωμανοί τοποθέτησαν επίσης 3.000 κομμένα κεφάλια στις επάλξεις, και έστειλαν τσουβάλια με κομμένα αυτιά στο Σουλτάνο.

ΙΙ. Η παγκόσμια απήχηση του Μεσολογγίου

Η έξοδος του Μεσολογγίου μπορεί να φαίνεται, στον επιπόλαιο παρατηρητή, ως στρατιωτική καταστροφή. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, πρόκειται για ένα συγκλονιστικό γεγονός της Εθνεγερσίας, με πολύπλευρους απόηχους και συνταρακτικές συνέπειες, που συνέβαλαν αποφασιστικά στην τελική νίκη της Επανάστασης. Η Ευρώπη έκλινε το γόνυ μπροστά στο μεγαλείο των Ελλήνων ηρώων.
Η τεράστια απήχηση του Μεσολογγίου αποδεικνύεται αναμφίβολα στο χώρο της τέχνης, αλλά κυρίως στην προώθηση των στόχων της Επανάστασης.

Α. Στον χώρο της τέχνης
*Στην πολιορκία του Μεσολογγίου είναι αφιερωμένο το ημιτελές ποίημα του Διονυσίου Σολωμού Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι.
*Το Μεσολόγγι θεωρείται "ιερή πόλη" (ἱερὰ πόλις) στὴ σύγχρονη Ἑλλάδα γιὰ τὸ ρόλο καὶ τὶς θυσίες του στὸν Ἀπελευθερωτικό Πόλεμο
* Ο Σατωβριάνδος έγραψε στο "Σημείωμα για την Ελλάδα"
"Θέλουμε ακόμα να ελπίζουμε ότι το Μεσολόγγι δεν θα έχει υποκύψει, ότι οι κάτοικοί του, με ένα νέο θαύμα θάρρους, θα έχουν δώσει χρόνο στον Χριστιανισμό, που επιτέλους φωτίστηκε, να έρθει σε βοήθεια. Αλλά αν συνέβαινε διαφορετικά, ηρωικοί χριστιανοί, αν ήταν αλήθεια ότι, κοντά στο τέλος της ζωής σας, μας είχατε αναθέσει τη φροντίδα της μνήμης σας, αν το όνομά μας είχε αποκτήσει την τιμή να είναι ανάμεσα στις τελευταίες λέξεις που εκφωνήσατε, τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να αποδειχθούμε άξιοι να εκτελέσουμε τη διαθήκη της δόξας σας; Τι είναι οι άχρηστοι λόγοι σε σύγκριση με τόσες μεγάλες πράξεις και τόσες αντιξοότητες; Ένα και μόνο σπαθί που θα είχε τραβηχτεί για έναν τόσο ιερό σκοπό θα άξιζε περισσότερο από όλες τις ομιλίες του κόσμου».
*Τα Ανατολικά του Βίκτωρα Ουγκό που κυκλοφόρησαν το 1829 και μέσα σε ελάχιστους μήνες είχε 7 εκδόσεις είχε και 5 ποιήματα για την Ελληνική Επανάσταση (στη Βιβλιοθήκη της Βουλής). Ένα από αυτά:
"Αδελφοί, το καπνισμένο Μεσολόγγι μας καλεί,
Οι Τούρκοι έχουν εισβάλει στις γενναιόδωρες επάλξεις του.
Ας στείλουμε τα πλοία τους πίσω στις μακρινές τους πόλεις.
Το Μεσολόγγι! - Οι Τούρκοι! - Ας τους διώξουμε, σύντροφοι,
Τα κανόνια τους από τα φρούρια τους, το στόλο τους από τους δρόμους τους".
* Ο πίνακας του Ευγένιου Ντελακρουά "Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου" (1826) γνώρισε εξαιρετικό θρίαμβο και μετρά ανάμεσα στους κορυφαίους πίνακες του Μουσείου της γαλλικής πόλης Bordeaux
* Ο Γερμανός αρχαιολόγος και αρχαιοδίφης Niebuhr εκφώνησε ομιλίες που συγκέντρωσαν χρήματα για τις Γερμανικές Φιλελληνικές Επιτροπές
*Ο Ελβετός Jean-Gabriel Eynard και ο βασιλιάς Ludwig I της Βαυαρίας ξόδεψαν μέρος της περιουσίας τους για να αγοράσουν πίσω τις γυναίκες και τα παιδιά του Μεσολογγίου που είχαν πουληθεί σε σκλαβιά στην Αίγυπτο
*. Ο Αλέξανδρος Πούσκιν υπερασπίστηκε την υπόθεση της εξέγερσης στη Ρωσία
*Ο Émile Souvestre συγγραφέας και δημοσιογράφος έγινε γνωστός με το έργο του Le Siège de Missolonghi (Η πολιορκία του Μεσολογγίου) το 1828.
*Στις 3 Απριλίου του 1826, ο Ροσσίνι, διευθυντής του Théâtre des Italiens από το 1824 στο Παρίσι, διοργάνωσε συναυλία για την ενίσχυση της Επανάστασης
*Οι παρισινοί φοιτητές οργάνωσαν διαδήλωση όταν άκουσαν την είδηση της πτώσης του Μεσολογγίου. Σύμφωνα με πληροφορίες, πήγαν στις Tuileries και απέσπασαν υπόσχεση για βοήθεια προς τους Έλληνες από τον Κάρολο Χ, ο οποίος είχε βγει στο μπαλκόνι του.
* Η πολιορκία του Μεσολογγίου ενέπνευσε επίσης την όπερα Le siège de Corinthe του Τζοακίνο Ροσσίνι
Και πλήθος άλλα.

Β. Στην πολιτική
Η θυσία του Μεσολογγίου οδήγησε στην επέμβαση των ευρωπαϊκών δυνάμεων και στην τελική απελευθέρωση της Ελλάδας.
Με τη Συνθήκη του Λονδίνου, που υπογράφηκε στις 6 Ιουλίου 1827, η Γαλλία, η Ρωσία και το Ηνωμένο Βασίλειο αναγνώρισαν την αυτονομία της Ελλάδας, η οποία θα παρέμενε υποτελής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι τρεις δυνάμεις συμφώνησαν σε μια περιορισμένη παρέμβαση για να πείσουν την Πύλη να αποδεχθεί τους όρους της συνθήκης. Προτάθηκε και υιοθετήθηκε μια ναυτική αποστολή επίδειξης. Ένας κοινός ρωσικός, γαλλικός και βρετανικός στόλος στάλθηκε για να ασκήσει διπλωματική πίεση στην Κωνσταντινούπολη.
Η γενικευμένη συμπάθεια προς τους Έλληνες, που ακολούθησε το ολοκαύτωμα του Μεσολογγίου, επηρέασε πιθανότατα και την απόφαση των τότε Μεγάλων Δυνάμεων, Βρετανίας, Γαλλίας και Ρωσίας να επέμβουν στρατιωτικά στη Μάχη του Ναυαρίνου και να εξασφαλίσουν την ανεξαρτησία της Ελλάδας - με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, μέσα σε τέσσερα χρόνια το Μεσολόγγι να πέσει και πάλι στα χέρια των Ελλήνων[1].

* Επίλογος: Η ανακατάληψη
Χρειάστηκαν δύο χρόνια για να ανακαταληφθεί το Μεσολόγγι από τους Έλληνες.
Στις 27 Δεκεμβρίου (15 Δεκεμβρίου με το Ιουλιανό ημερολόγιο) του 1827, το ατμόπλοιο Καρτερία, με κυβερνήτη τον πλοίαρχο Φρανκ Άμπνεϋ Χέιστινγκς, αποβίβασε στρατιώτες στη νησίδα Βασιλάδι. Κατέλαβαν το φρούριο. Ο Χέιστινγκς τραυματίστηκε θανάσιμα κατά τη διάρκεια της απόβασης στο Ανατολικόν στις 23 Μαΐου (11 Μαΐου) 1828. Στις 15 Μαΐου (3 Μαΐου) 1829, 4.000 Έλληνες στρατιώτες με διοικητή τον Αυγουστίνο Καποδίστρια πολιόρκησαν την πόλη. Οι Οθωμανοί υπερασπιστές παραδόθηκαν χωρίς μάχη.
Σήμερα έχει διασωθεί μόνο το κεντρικό τμήμα των προμαχώνων, συμπεριλαμβανομένης της "Πύλης Εξόδου" που χρονολογείται από το 1826. Ακριβώς δίπλα σε αυτή την πύλη, σε ένα μεγάλο πάρκο, βρίσκεται ο heroôn ή "Κήπος των Ηρώων" αφιερωμένος στους υπερασπιστές της πόλης που έπεσαν κατά τη διάρκεια των πολιορκιών. Ένας κεντρικός ταφικός τύμβος είναι αφιερωμένος στους ανώνυμους. Δεξιά βρίσκεται ο τάφος του Μάρκου Μπότσαρη από τον Γάλλο γλύπτη David d'Angers και ακολουθεί το μνημείο του Βύρωνα που περιέχει την καρδιά του φιλέλληνα ποιητή. Το μουσείο της πόλης μνημονεύει τις πολιορκίες με μια σειρά έργων, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου του Ντελακρουά. Η Εταιρεία Βύρωνα διοργανώνει επίσης τακτικά συνέδρια στο Μεσολόγγι.

ΙΙΙ. Το πνεύμα του Μεσολογγίου σήμερα

Και έρχομαι στο σήμερα και ειδικότερα στο ερώτημα του τι εκπροσωπεί η Επανάσταση του 1821 στη συνείδηση των Νεοελλήνων, 203 χρόνια μετά. Προτού, ωστόσο, προχωρήσω σε γενικότερο σχολιασμό, σπεύδω να απαντήσω στο παραπάνω ερώτημα, με τον ορισμό που δίνει ο Σαράντος Καργάκος: «Το ‘21 είναι η ιστορική βάση μας. Υπονόμευση του ‘21 συνιστά κίνδυνο για την εθνική μας ανεξαρτησία, για την εθνική μας αυτονομία και την εθνική μας ακεραιότητα».
Μια χώρα, που, από την αρχαιότητα, και μέχρι σήμερα, γράφει τέτοιες λαμπερές σελίδες ηρωισμού, πολιτισμού, αυτοθυσίας, αυταπάρνησης και πατριωτισμού, όπως και αυτές της εξόδου του Μεσολογγίου, δεν μπορεί να είναι υποτελής κανενός. Αλλά, αντιθέτως, με την αγέρωχη και περήφανη στάση της, απέναντι σε φίλους, συμμάχους, εταίρους, αλλά και εχθρούς, υπενθυμίζει ότι τα θεμέλια του σημερινού πολιτισμού έχουν χτιστεί, πέτρα στην πέτρα, από τους δικούς μας προγόνους. Και αυτό δεν αλλάζει, σε πείσμα όλων των σύγχρονων προσπαθειών για να ξαναγραφεί η ιστορία.

Δυστυχώς, όμως, η πατρίδα μας του 21, υφίσταται τώρα υπονόμευση του πατριωτισμού, και μάλιστα ολοένα και πιο διευρυνόμενη, γι’αυτό και ολοένα και πιο επικίνδυνη. Θα είμαι, αναγκαστικά, σύντομη, καθώς έχω ήδη γράψει εκτενείς αναλύσεις του δυσώδους αυτού φαινομένου στις σελίδες του τελευταίου μου βιβλίου «Για την Ελλάδα που ματώνει», αλλά και αυτού που είναι υπό εκτύπωση και που αναφέρεται στον εορτασμό των 200 ετών από την Παλιγγενεσία.
Θα αρχίσω από τον θλιβερό επίσημο εορτασμό της επετείου των 200 ετών από τον ξεσηκωμό, με αναφορά μου στην επίσημη Επιτροπή Ελλάδα 21. Μπορεί να φαίνεται απίστευτα, τα όσα συνέβησαν με αυτόν τον εορτασμό, αλλά όμως είναι δυστυχώς απολύτως αληθινά. Και είναι ακριβώς αυτά που με ξεσήκωσαν να σχηματίσω παράλληλη Επιτροπή εορτασμού της επετείου, που την ονόμασα Τιμή στο ’21. Στην επίσημη, λοιπόν, την κυβερνητική Επιτροπή εορτασμού του 1821 προσκλήθηκαν να πάρουν μέρος επιστήμονες, Έλληνες και αλλοδαποί, που υποστηρίζουν γραπτώς και προφορικώς, ανάμεσα και σε άλλα, ότι:
*Η Επανάσταση ήταν το έργο μιας μικρής περιθωριακής ελίτ.
*Η Επανάσταση δεν είχε λόγο ύπαρξης, γιατί οι Έλληνες ήταν ευχαριστημένοι ως σκλάβοι.
*Η Επανάσταση ήταν ιδέα της Δύσης.
*Οι Νεοέλληνες ουδεμία σχέση έχουν με την αρχαία Ελλάδα, αλλά είναι κακομοίρηδες,
*Η Ελλάδα είναι Έθνος 200 ετών.

Αυτά και άλλα παρόμοια προωθούνται, με ύπουλα μέσα, και ως διδασκαλία στα σχολεία μας, έτσι που οι μαθητές να μη γνωρίζουν γιατί γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου ή την 28η Οκτωβρίου.
Παράλληλα, διαχέεται ένα ανόητο, αλλά από ότι φαίνεται αποτελεσματικό σύνθημα, ότι όσοι είναι πατριώτες είναι ακροδεξιοί, φασίστες, καθυστερημένοι κλπ.
Οι συνέπειες, άμεσες και έμμεσες είναι, κυριολεκτικά τραγικές. Ενδεικτικά, δηλώθηκε από επίσημα χείλη ότι «δεν διεκδικούμε τα τρισεκατομμύρια που μας χρωστούν οι Γερμανοί από τη ναζιστική κατοχή επειδή….άκουσον-άκουσον, εμείς κοιτάζουμε μπρος και όχι πίσω.

Αλλά, αυτό το αρρωστημένο, όσο και εξαιρετικά επικίνδυνο βλέμμα μας που αρνείται το παρελθόν έχει και συνέπειες, τις οποίες βιώνουμε σε καθημερινή βάση. Οι οποίες φέρουν την ετικέτα της υποτέλειας και οι οποίες καταλήγουν στην, περίπου, ισοπέδωσή μας σε ξένα συμφέροντα, εγκαταλείποντας τα εθνικά δικά μας. Η υποτέλεια αυτή, που έχει πολλά ποδάρια, μας καθηλώνει στον τοίχο, να μην τολμούμε να πούμε όχι σε φίλους-συμμάχους-εταίρους και εχθρούς, αλλά αντιθέτως να αποδεχόμαστε και να υφιστάμεθα τα πάντα…..για τα οποία δεν υπάρχουν δικαιολογίες, αλλά οι εκάστοτε αρμόδιοι τις επινοούν. Έτσι, όλες οι κυβερνήσεις των τελευταίων 14 ετών υπέγραψαν ή συμμορφώθηκαν, με τα εγκληματικού περιεχομένου Μνημόνια, που θα εξαφανίσουν την Ελλάδα σε 3 με 4 γενιές. Έτσι, ενώ ο ελληνικός λαός έχει υποστεί τα πάνδεινα τα τελευταία 83 χρόνια, δεν τολμά να απαιτήσει με αποτελεσματικούς τρόπους, τα τρισεκατομμύρια που μας χρωστούν οι Γερμανοί, από τα εγκλήματα της ναζιστικής κατοχής. Θα μπορούσα να συνεχίσω, αλλά δεν νομίζω να έχει νόημα.

Θα τελειώσω με υποθετικό ερώτημα: Πως θα αντιμετώπιζαν οι ήρωες του 21, που έδωσαν τη ζωή τους για να έχουμε μια πατρίδα και να ζούμε με αξιοπρέπεια μέσα σ’αυτήν, όλους εμάς, αν γινόταν ένα θαύμα και ξαναζούσαν; Θα μας άρπαζαν σίγουρα από τα μαλλιά, θα μας οίκτιραν, αλλά και θα άρχιζαν μια δεύτερη Επανάσταση. Αυτήν, όχι πια για την ελευθερία, που μας την χάρισαν, αλλά για την ανεξαρτησία, που δεν πρόφτασαν να την διεκδικήσουν, που η πρόωρη δολοφονία του Καποδίστρια δεν επέτρεψε την επιβολή της, και που εμείς επί 200 χρόνια αποδειχθήκαμε ανίκανοι να την κερδίσουμε.

Πηγές:
* Αποστολάκος, Γ, Αθανάσιος Ραζηκότσικας, 2019
*Αργύρης, Σ., Η διαλεκτική της Επανάστασης του 1821,Neakriti 24.03.21
*Ελληνικά Χρονικά (το δημοσιογραφικό όργανο της επαναστατημένης Ελλάδας που ήταν τετράγλωσσο και είχαν διευθυντή και συντάκτη τον Ελβετό φιλέλληνα Γιόχαν Γιάκομπ Μάγερ, που θεωρείται ένας από τους πρωτοπόρους αν όχι ο πρωτοπόρος της ελληνικής δημοσιογραφίας)
* Καργάκος, Σ., "Η ελληνική επανάσταση του 1821", Δ' ΜΕΡΟΣ.
*Μίχος, Α., (Αγωνιστής του 1821), "Απομνημονεύματα για την Β' πολιορκία του Μεσολογγίου", Εκδόσεις Βεργίνα 2005.
* Στούκας, Μ., Η έξοδος του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1826) Πρώτο θέμα 11.04.2020
* Τρικούπης, Σ., "Ιστορία της ελληνικής επανάστασης", Τόμος Γ, Εκδόσεις Νέα Σύνορα, ΑΑ Λιβάνη '
*Φωτιάδης, Δ., "Η επανάσταση του 1821» Τόμος Γ’, Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος 2018.