ΦΙΛΙ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ ΨΕΡΙΜΟ (και όχι μονο)

 

 

(εισήγηση της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη στο συνέδριο του ΙΗΑ στο νησί, από 3-6/09/1924) [1]

Εισαγωγή

Το ΙΗΑ αποφάσισε να υιοθετήσει ελληνικά νησιά, που χάνουν τους κατοίκους τους και αργοπεθαίνουν, δυστυχώς, εντελώς αβοήθητα. Ο μοναδικός τρόπος αντιμετώπισης των ξεχασμένων αυτών νησιών είναι η  προσπάθεια ανάπτυξής τους, η οποία, με τις συνθήκες που επικρατούν στη χώρα μας, οφείλει να αναζητηθεί στη φαντασία, και δη των ιδιωτών. Το απέραντο ελληνικό γαλάζιο αγκαλιάζει  502 νησιά, από τα οποία μόνο τα 124 είναι κατοικημένα. Τα 48 από αυτά έχουν λιγότερο από 100 κατοίκους, ενώ τα υπόλοιπα 48 πάνω από χίλιους[2]

Εξυπακούεται ότι τα προβλήματα των   νησιών  μας  υπεισέρχονται, κατά προτεραιότητα, στα προβλήματα του ευρύτερου  τομέα της περιφερειακής ανάπτυξης,  λόγω και των πρόσφατα πολλαπλασιαζόμενων εθνικών απειλών, εναντίον τους.  Η προσπάθεια για περιφερειακή ανάπτυξη αποτελεί καταρχήν   εθνικό μας καθήκον, που όμως επεκτείνεται, μετά  τη δημιουργία της ΕΟΚ, και στα λοιπά κράτη-μέλη.

Η ανάγκη για  περιφερειακή ανάπτυξη εκκινεί από τη διαπίστωση ότι, σε μια χώρα, θα πρέπει κατά το δυνατόν να αναπτύσσονται όλες οι περιοχές της, και να μην ενθαρρύνεται η υπέρ ανάπτυξη ορισμένων και η ερήμωση άλλων. Και τούτο, όχι μόνο για την ανάγκη εξασφάλισης ικανοποιητικών όρων διαβίωσης σε όλους τους κατοίκους μιας χώρας, αλλά και επειδή η περαιτέρω ανάπτυξη ορισμένων κέντρων, όταν υπερβεί ένα σημείο που θεωρείται κρίσιμο, συνεπάγεται την εμφάνιση του νόμου της φθίνουσας απόδοσης, που περιορίζει τους αναπτυξιακούς  ρυθμούς σε εθνικό επίπεδο.  Στην Ελλάδα, όταν ακόμη λειτουργούσε   το Υπουργείο Συντονισμού, έκανε ηρωικές προσπάθειες, μέσω των κονδυλίων δημοσίων επενδύσεων,  για τη διαδοχική ανάδειξη νέων κέντρων ανάπτυξης και, συνεπώς,  για τον περιορισμό του υδροκεφαλισμού της πρωτεύουσας. Μετά τη δημιουργία της ΕΟΚ, το καθήκον αυτό ανατέθηκε  στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, η οποία μεταξύ άλλων είχε αναλάβει την υποχρέωση τής, κατά το δυνατόν, επαρκούς ανάπτυξης όλων των περιοχών της Ευρώπης. Δυστυχώς,  ούτε  η ΕΟΚ, αλλά ούτε και αργότερα η ΕΕ, δηλαδή ήδη τώρα επί 66 χρόνια, μπόρεσαν να τηρήσουν  τις αρχικές τους υποσχέσεις, αναφορικά με την ανάπτυξη των καθυστερημένων περιοχών της Ευρώπης. Οι κατά καιρούς ευρωπαϊκές, αλλά και εθνικές επιδιώξεις στράφηκαν προς άλλες κατευθύνσεις, εγκαταλείποντας σταδιακά τις σχετικές ανησυχίες για την περιφερειακή ανάπτυξη των κρατών της Ευρώπης. Η Ελλάδα, η πιο προβληματική ίσως χώρα στον τομέα αυτό, με τις μεγαλύτερες περιφερειακές ανισότητες, ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε στην τύχη της. Με αποτέλεσμα, την κορύφωση των ανισοτήτων ποιότητας ζωής κατά περιφέρειες, την υπερσυγκέντρωση πληθυσμού, δραστηριοτήτων και πλούτου σε ορισμένες και την ερήμωση και φτώχεια σε άλλες. Να σημειωθεί ότι, ειδικά, για την Ελλάδα, πέρα από τους καθαρά  οικονομικούς και  κοινωνικούς λόγους, που επιβάλλουν την, κατά το δυνατόν, ομοιόμορφη ανάπτυξη, κατά περιοχές, υπάρχουν επιπλέον και σοβαροί εθνικοί λόγοι, που  την καθιστούν επιτακτική. Που ολοένα εντονότερα τα τελευταία χρόνια αναφέρονται ειδικότερα στα νησιά μας. Και που, δυστυχώς, δεν είμαστε σε θέση, όπως αποδεικνύει σειρά γεγονότων, να τα υπερασπιστούμε.

 Να υπενθυμίσω, λοιπόν, ορισμένα θλιβερά και άκρως ντροπιαστικά για όλους εμάς, γεγονότα.  Το πρόβλημα της ερήμωσης των ελληνικών νησιών αρχίζει με το φιάσκο των Ιμίων, τον Ιανουάριο του 1996, όταν με αφόρητη δόση υποτέλειας αποδεχτήκαμε την απαράδεκτη κατάσταση για τα δικά μας νησιά: «ούτε σημαίες, ούτε πλοία, ούτε στρατιώτες»[3]. Αυτή η ντροπιαστική παραδοχή  ανέστειλε το πρόγραμμα εποικισμού, που άρχισε να εφαρμόζεται το Νοέμβριο του 1995. Από τότε, ουδείς τόλμησε να ασχοληθεί με το μέγα αυτό εθνικό θέμα. Εκτός από τον Νεκτάριο Σαντορινιό, βουλευτή Δωδεκανήσου με τον ΣΥΡΙΖΑ, που το 2016 ανέλαβε ως Υφυπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής ΅Ανάπτυξης στην κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα. Σε έγγραφο που διαβίβασε τότε στη Βουλή, ανέφερε ότι η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής «δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και καταβάλλει σοβαρές προσπάθειες για την προοπτική κατοίκησης 28 μικρών νησιών του Αιγαίου, με στόχο τα νησιά αυτά να αποκτήσουν οικονομική δραστηριότητα και να κατοικηθούν, κάποια από αυτά για εθνικούς κυρίως λόγους». Δυστυχώς, στην εξαιρετική αυτή εθνική προσπάθεια, ο Σαντορινιός έμεινε μόνος. Και η τότε Κυβέρνηση,  τρομοκρατημένη κατά την πάγια δυστυχώς τακτική της, έσπευσε να αποσύρει το σωτήριο αυτό σχέδιο του Σαντορινιού. Να υπενθυμίσω τη σχετική δήλωση του Νεκτάριου Σαντορινιού, τώρα πιο επίκαιρη παρά ποτέ:  «η νησιωτικότητα ούτε βάρος είναι, ούτε πρόβλημα. Αυτή η Ελληνική Κυβέρνηση, πιστεύει στους νησιώτες και στα νησιά μας, θεωρώντας ότι μπορούν να γίνουν πυλώνες στήριξης της εθνικής μας οικονομίας, αν τους δοθούν οι κατάλληλες εκείνες ευκαιρίες για να ανθίσουν και να δημιουργήσουν. Αισθανόμαστε ιδιαίτερα τυχεροί για τον πολυνησιακό χαρακτήρα της χώρας μας, γιατί είναι αναπόσπαστο μέρος της ελληνικότητας»[4].

Με την ευκαιρία να αναφέρω και άλλη, εξίσου δραματική περίπτωση, με την παραπάνω των Ιμίων, που παρότι χωρίς εμφανείς, τουλάχιστον, συνέπειες, δείχνει ωστόσο τον διαχρονικά απαράδεκτο τρόπο αντιμετώπισης των νησιών μας. Πρόκειται, για την πρόταση ενός, από τους αξιωματούχους μας, επί  Μνημονίων, που ανάμεσα και σε άλλες εμπνεύσεις, πρότεινε «να εκκενωθούν τα νησιά που έχουν λιγότερους από 100 κατοίκους, για να περιοριστούν έτσι οι κρατικές δαπάνες»[5].

Αλλά, και η πολιτική της ΕΟΚ και αργότερα της ΕΕ, για τα μικρά νησιά υπήρξε καταστρεπτική και, όπως φαίνεται μέχρι στιγμής, μη αναστρέψιμη, για την Ελλάδα. Και, φυσικά, έγινε αποδεκτή, ως συνήθως, χωρίς προβληματισμό, από τις ελληνικές κυβερνήσεις[6]. Συγκεκριμένα, οι κάτοικοι των ελληνικών νησιών, με τις ευλογίες της ευρωπαϊκής πολιτικής,  εγκατέλειψαν την πρωτογενή και δευτερογενή παραγωγή, και ασχολήθηκαν με τον τουρισμό, που εξασφαλίζει εύκολα και γρήγορα κέρδη. Αρχικά, οι κάτοικοι των ελληνικών νησιών, χάρη στα κοινοτικά επιδόματα, ενθαρρύνθηκαν  στην εκτροφή πολλών χιλιάδων αιγοπροβάτων, χωρίς να υπάρχουν οι απαραίτητες, προς τούτο, δομές. Τα, αρχικά, λίγες εκατοντάδες ζώα πολλαπλασιάστηκαν σε χιλιάδες (π.χ.στην Ικαρία των 9000 κατοίκων 35.000 αιγοπρόβατα, στους Αρκιούς των 40 κατοίκων 3000 αιγοπρόβατα κ.ο,κ.). Δεν υπήρχαν οι απαραίτητες, προς τούτο, προϋποθέσεις.  Και έτσι καταστράφηκε η κτηνοτροφία. Ακολούθησε η καταστροφή της αλιείας, με βάση σχετική ευρωπαϊκή πολιτική, που ήθελε τον περιορισμό της αλιείας. Για την υλοποίηση αυτής της πολιτικής, οι κάτοικοι των ελληνικών νησιών υποχρεώθηκαν να καταστρέψουν, σπάζοντας σε κομμάτια, περισσότερα από 13.500 αλιευτικά πλοιάρια, κυρίως ξύλινα και μοναδικής πολιτιστικής κληρονομιάς παραδοσιακά κομψοτεχνήματα. Για κάθε καταστρεφόμενο πλοιάριο,  δινόταν από την ΕΕ 30-50.000 Ευρώ, με το προϊόν των  τα οποίων χτίζονταν  ενοικιαζόμενα δωμάτια. Έτσι, τα ελληνικά νησιά αποψιλώθηκαν από τις παραδοσιακές τους δραστηριότητες και αφέθηκαν απροστάτευτα στο έλεος του Θεού.

Και τώρα, από το 2021, χάρη στο ενδιαφέρον του ΙΗΑ για την Ψέριμο, το μέγα αυτό πρόβλημα τίθεται και πάλι επί τάπητος .

Η Ψέριμος, ένα νησάκι βγαλμένο από όνειρο, με 350 κατοίκους πριν δέκα περίπου χρόνια, και τώρα με μετρημένους στα δάχτυλα, και με έκταση περίπου 15 χιλ. Μπήκε ξαφνικά στη ζωή μας πριν τρία χρόνια, χάρη στο  ενδιαφέρον του ΙΗΑ γι’αυτό. Και αφού το ΙΗΑ του πρόσφερε ως πρώτο, αλλά μεγαλειώδες δώρο, το σχολείο που δεν είχε, ήδη τώρα οργανώνει τη συγκέντρωσή μας σ’αυτό, προκειμένου να συσκεφθούμε, για το πως θα επιβιώσει και πως θα αναπτυχθεί.

Το θέμα της εισήγησής μου, κάθε άλλο παρά εύκολο αποδείχτηκε.

Και τούτο, επειδή αυτά που μπορώ να υποστηρίξω και που έχω στη διάθεσή μου ως δυνητικές προτάσεις, δεν διαθέτουν προς το παρόν ικανοποιητικό υπόβαθρο, θεωρητικό, οικονομικό, ιστορικό, πρακτικό. Αντιθέτως, όλα μαζί τα παραπάνω, αφορούν  σκέψεις και πρωτοβουλίες ενισχυμένες από, θα έλεγα, και πλούσια φαντασία. Εξυπακούεται ότι αυτές, ούτε ως αποκλειστικές μπορεί να εκληφθούν, αλλά ούτε και επαρκείς.

Θα προσπαθήσω, λοιπόν, να απαντήσω στα ακόλουθα ερωτήματα, που θα αποτελέσουν και τα δύο κύρια  σημεία της εισήγησής μου, πριν από την προσπάθεια εξαγωγής ορισμένων  συμπερασμάτων : Γιατί το ΙΗΑ επέλεξε την Ψέριμο και τι μέσα διαθέτει για την ανάπτυξή της.

Α. Η επιλογή της Ψερίμου

Η επιλογή αυτού  του νησιού αποτελεί τη συνέχεια της επιτυχίας, που είχε η εξασφάλιση σ’αυτό, σχολείου. Θα μπορούσε να είναι στη θέση  του οποιοδήποτε άλλο, από τα πολλά μικροσκοπικά, και αφημένα στην τύχη τους,  νησιά του Αιγαίου. Αλλά, ειδικά με την Ψέριμο, έχουν  ήδη «δεσμοί αίματος» με το ΙΗΑ. Επομένως, για όλους εμάς είναι το νησί μας.

α) Τι επιδιώκουμε;

Η απάντηση εδώ είναι εξαιρετικά δύσκολή. Διότι αυτά που αναμένουμε, από το σύνολο των προσπαθειών μας, καθώς και από το πρώτο αυτό επιτόπιο συνέδριο είναι, συνοπτικά, η δημιουργία συνθηκών προσέλκυσης μόνιμων κατοίκων, σε αριθμό ικανό να εξυπηρετούν, με τις δραστηριότητές τους τις καθημερινές βιοτικές τους ανάγκες.  Η υλοποίηση αυτού του στόχου προϋποθέτει τη δημιουργία, έστω  υποτυπωδών  στην αρχή,  υπηρεσιών κοινής ωφέλειας,  που να εξασφαλίζουν προοπτικές βελτίωσης της  ζωής  των κατοίκων. Προϋποθέτει, ακόμη, την εξασφάλιση  απασχόλησης για όλους, καθώς και δυνατότητες χρήσης νέων τεχνολογιών, αλλά και ευνοϊκές συνθήκες δημιουργίας πολιτιστικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Δηλαδή, με μια λέξη, απαιτούνται συνθήκες βιώσιμης ανάπτυξης. Στη συνέχεια, και εφόσον το πειραματικό  αυτό στάδιο επιτύχει, εξυπακούεται ότι οι προοπτικές περιλαμβάνουν την επέκτασή τους και σε άλλα ερημωμένα ελληνικά νησιά. Για λόγους ανάπτυξης, αλλά και για εύκολα κατανοητούς λόγους,  δηλαδή πριν απ’ όλα  και για εθνικούς λόγους. Πρόκειται, συνεπώς, και έτσι πιστεύω ότι οφείλει να ιδωθεί η όλη αυτή προσπάθεια του ΙΗΑ, με το συνέδριο,  η Ψέριμος ως πιλοτική προσπάθεια .

 

β)Τι μέσα διαθέτουμε;

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να δεχτούμε ότι ξεκινάμε μια, εξαιρετικά δύσκολη προσπάθεια, που ίσως θυμίζει λίγο  Δον Κιχωτισμό.  Διότι, ουσιαστικά, ουδέν μέσον διαθέτουμε αυτή τη στιγμή, εκτός της θέλησης, της φαντασίας μας και κάποιων ανάλογων προσπαθειών, σε άλλες, συγκρίσιμες με την εδώ δική μας, περιπτώσεις. Χωρίς να λησμονούμε, εν προκειμένω,  την ύπαρξη στο ενεργητικό μας, μιας λαμπρής και δύσκολα επιτεύξιμης επιτυχίας, που είναι το σχολείο στην Ψέριμο.

Πριν από όλα, επιβάλλεται να καταστεί συνειδητή η πραγματικότητα,  ότι δηλαδή ουδέν αναμένουμε από την Πολιτεία ή και από την ΕΕ. Τουλάχιστον προς το παρόν.

Η Ψέριμος (και φευ όχι μόνο), έχει εγκαταλειφθεί στην τύχη της. Και διότι το μέγα κεφάλαιο της περιφερειακής ανάπτυξης ανήκει στο παρελθόν, αλλά και επειδή τα Μνημόνια, με το εγκληματικό τους περιεχόμενο,  έχουν εξουθενώσει την πατρίδα μας και τις όποιες δυνατότητες ανάληψης παρόμοιων πρωτοβουλιών. Αλλά, ακόμη και γιατί η ύπαρξη σωρείας αναγκών, που επιβάλλεται να αντιμετωπιστούν άμεσα, ουδόλως ευνοεί την ενασχόληση με την τύχη μικρών νησιών (παρότι, η ενασχόληση με αυτά είναι, συχνά, θέμα υπαρξιακό).

Έτσι, και ανάμεσα και σε άλλα,  η μονάδα κεραμοποιίας του νησιού, που αξιοποιούσε την εξαιρετική ποιότητα αργίλου του νησιού, και που απασχολούσε αρκετούς εργαζόμενους έκλεισε, χωρίς να συγκινήσει του αρμόδιους. Έτσι που οι ελάχιστοι πια κάτοικοι εξασφαλίζουν τα προς το ζην από τον τουρισμό, ο οποίος, όμως, δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθεί σημαντικά, λόγω έλλειψης επαρκών υποδομών.

 γ) Είμαστε, λοιπόν, Δον Κιχώτες;

Προφανώς ναι. Δεδομένου, ότι τα μέσα,  που διαθέτουμε προς  το παρόν, για το τιτάνιο αυτό έργο, που ξεκινάμε, είμαστε εμείς, μια χούφτα ονειροπόλων πατριωτών, που θέλουμε να κάνουμε το θαύμα. Συγκεκριμένα, που ελπίζουμε, ότι τα όνειρά μας θα είναι ικανά να μας πολλαπλασιάσουν.

Αλλά, πως θα μπορούσε  να δικαιολογηθεί αυτή η αναφορά μας σε  δυνατότητες, που σαφώς  δεν διαθέτουμε, και που μοιραία υπεισέρχονται στην κατηγορία δραστηριοτήτων  που «χτίζει παλάτια στην άμμο»;

Η διαπίστωση είναι φευ σωστή. Να υπενθυμίσω, ωστόσο, πολύ συνοπτικά, την τραγική πραγματικότητα  των καταστάσεων, που ζούμε και που ως Έλληνες οφείλουν να μας σπρώξουν σε υπερβάσεις του εαυτού μας.

Ο κ. Ερντογάν σε καθημερινή πια βάση, και βέβαια ενθαρρυμένος από τη δική μας ανεκτικότητα και την απόδοση υπερβολικής σημασίας στο δήθεν καλό κλίμα γειτνίασης (έστω και ανύπαρκτο, έστω και ολοένα εχθρικότερο, έστω και ολοένα απειλητικότερο) απαιτεί, από την Ελλάδα, ότι πιο παράλογο μπορεί να φανταστεί κανείς, ότι πιο  υποτιμητικό και πιο ντροπιαστικό μπορεί κανείς να σκεφτεί για την πατρίδα μας. Και, ταυτόχρονα, η ΕΕ, εμφανίζει πρόσωπο απόλυτης αδιαφορίας, και σ’αυτό τον τομέα, όπως άλλωστε και γενικότερα.  Μια σύντομη, και οπωσδήποτε ελλιπής  απαρίθμηση του δράματος, που δικαιολογεί τον Δον Κιχωτισμό μας (ή ορθότερα την απελπισία μας).

 

Β. Διερεύνηση της ύπαρξης  μέσων  για  την επίτευξη των στόχων μας

Να υπενθυμίσω, καταρχήν, ότι για ελληνικά νησιά, όπου και η Ψέριμος, δεν υπάρχουν διεθνείς οργανισμοί ειδικής μέριμνας, στους κόλπους της ΕΕ, και φυσικά ούτε και στην Ελλάδα. Ο SIDS (Small Island Developing State=Μικρά  αναπτυσσόμενα νησιά),  οργανισμός των ΗΕ, λειτουργεί σε τρείς γεωγραφικές περιοχές της υφηλίου: την Καραϊβική, τον Ειρηνικό, τον Ατλαντικό, τον Ινδικό Ωκεανό και τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας (AIS).Ο SIDS διοργανώνει συνέδρια, στο πλαίσιο των οποίων τίθενται υπό συζήτηση τα ειδικά προβλήματα των μικρών νησιών αυτών των παραπάνω περιοχών  καθώς και οι τρόποι αντιμετώπισή τους. Τον Μάιο του 2024 έκαναν το 4^ο συνέδριό τους.  Η ΕΕ δεν είναι  μέλος της, αλλά συνεργάζεται και κατά καιρούς χρηματοδοτεί[7]. Συνεπώς, για την Ψέριμο (και για όλα τα ελληνικά νησιά αυτής της κατηγορίας),  η βοήθεια, που εντάσσεται στις ευρύτερες επιδιώξεις της περιφερειακής ανάπτυξης, μπορεί και πρέπει να αναζητηθεί στις ελληνικές κυβερνήσεις . Μερικές ιδέες:

*Παρότρυνση των  εθνικών κυβερνήσεων να ενσωματώσουν την περιφερειακή διάσταση στην ατζέντα τους.

*Υποστήριξη  των  εθνικών πολιτικών, που ενισχύουν το περιφερειακό επίπεδο.

*Προτεραιότητα στις περιφερειακές πολιτικές ανταγωνιστικότητας και ανάπτυξης ως παράγοντες κοινωνικής και εδαφικής συνοχής.

*Προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης, λαμβάνοντας πλήρως υπόψη το σεβασμό του περιβάλλοντος.

*Με την υποστήριξη των εθνικών κυβερνήσεων, να εξασφαλιστεί ένα φόρουμ για την ανταλλαγή γνώσεων και πολιτικών βέλτιστων πρακτικών, την αλληλεγγύη μεταξύ πλούσιων και φτωχών περιφερειών και την τόνωση της παραδιπλωματίας μεταξύ των περιφερειών παγκοσμίως.

α) Οι θεωρητικές  αναπτυξιακές δυνατότητες της Ψερίμου

Θεωρητικά, οι δυνατότητες ανάπτυξης της Ψερίμου είναι, θα έλεγα απέραντες. Διότι πρόκειται για πολύ μικρό νησί, που μπορεί να συγκεντρώσει σε μικρογραφία, κάθε  είδος και μορφή ανάπτυξης . Από δημιουργία μονοπατιών για περίπατο, καταδύσεις και κολύμβηση με αναπνευστήρα,  δημιουργία υποδομών για την προσέλκυση  θαλαμηγών, που να παραμένουν στο νησί μεγάλο τμήμα των θερινών διακοπών, δημιουργία πολιτιστικών εκδηλώσεων (εκθέσεις ζωγραφικής, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις κλπ),  εφαρμογή αποτελεσματικού συστήματος διαχείρισης αποβλήτων,  ανάπτυξη βιολογικής  γεωργίας, ανάπτυξη αλιείας και δή οστρεοκαλλιέργειας, που έχει πολύ μειωθεί στην Ελλάδα (ειδικά, τα στρείδια),και πολλά άλλα.

β)Τα διαθέσιμα μέσα ανάπτυξης της Ψερίμου:

* Διαφήμιση

Πιστεύω ότι, πριν από οποιαδήποτε άλλη αναπτυξιακή προσπάθεια, επιβάλλεται να γίνει,  σε κατά το δυνατόν ευρεία  βάση, γνωστή  η ύπαρξη του νησιού, οι  ειδικές προσφορές, και οι ομορφιές του. Θα πρότεινα, συνεπώς,  τη διαφήμιση ως αρχή ή μία από τις αρχικές προσπάθειες. Που, βέβαια, μερικώς έχει ήδη γίνει για την περίπτωση της Ψερίμου, με το σχολείο και τα εγκαίνια, πέρυσι τον Ιούλιο.

Η ιδέα είναι να προβληθεί η ύπαρξη του νησιού με φωτογραφίες, με περιγραφές, με προοπτικές. Ιδανική περίπτωση θα ήταν η εμφάνιση διεθνώς  γνωστού ατόμου, επώνυμου όπως συνηθίζεται να αποκαλείται η περίπτωση (αναφέρω τον όρο, αν και δεν μου αρέσει), το οποίο εύκολα θα προσελκύσει ενδιαφερόμενους, που θα   σκέφτονται επίσκεψη στην Ψέριμο. Βέβαια, θα πρέπει να έχει προηγηθεί κάποια υποτυπώδης, έστω, προσπάθεια εξασφάλισης  υποδομών και υπηρεσιών. Γιατρός, υπάρχει ήδη. Σχολείο, υπάρχει ήδη. Αποκομιδή σκουπιδιών, τώρα υπάρχει, αφού στο παρελθόν  ο τότε  δημοτικός υπάλληλος αφέθηκε απλήρωτος κάποιους μήνες και το όχημα συλλογής των απορριμμάτων είχε αδρανοποιηθεί[8]. Ξενοδοχείο, ενοικιαζόμενα δωμάτια και εστιατόρια υπάρχουν, και εφόσον χρειαστεί θα πολλαπλασιαστούν. Η προβολή του νησιού, προκειμένου να γίνει ευρύτερα γνωστό,  απαιτεί συνεργασίες με ταξιδιωτικά γραφεία, καθώς και τη δημιουργία ενός  ελκυστικού ιστότοπου.   

*Αλλά, δεν υπάρχουν μόνιμοι κάτοικοι

Με, περίπου, 10 μόνιμους κατοίκους δεν είναι δυνατόν να γίνουν σκέψεις, για  ανάπτυξη του νησιού, πέρα από την παρούσα υποτυπώδη, που ήδη υπάρχει, με βάση τον τουρισμό. Το πρώτο, λοιπόν, μέλημα, αλλά και το δυσκολότερο να επιτευχθεί, είναι ο εποικισμός του νησιού.

Θα αναφερθώ, εδώ, σε ορισμένες προσπάθειες εποικισμού, αρχικά στην Ελλάδα, και στη συνέχεια στο εξωτερικό, με την ιδέα ότι μπορούν να αναπαραχθούν, ως συνδυασμός και ως προσαρμογή, για τις ειδικότερες συνθήκες της Ψερίμου.

 

-Η περίπτωση των Αντικυθήρων[9]

Στο νησί των Αντικυθήρων, που από 500 κατοίκους απέμεινε με 24, επιχειρείται ένα πρωτότυπο αλλά και δύσκολο έργο, που θα μπορούσε να  ξαναζωντανέψει το νησί.  

Η απόφαση της Μητρόπολης Κυθήρων και Μονεμβασιάς, η οποία σε συνεργασία με το δήμο και την τοπική κοινότητα δίνει επίδομα 500 ευρώ, στέγη αλλά και τρόφιμα σε πολύτεκνες οικογένειες για να εγκατασταθούν στο μικρό νησί του Αιγαίου, ζωντάνεψε ξανά τις ελπίδες των ελάχιστων κατοίκων του νησιού.

«Ο τόπος μας είναι πολύ όμορφος αλλά και δύσκολος τους μήνες του χειμώνα», λέει στο iefimerida.gr, ο πρόεδρος του νησιού Ανδρέας Χαρχαλάκης. «Αναζητάμε πολύτεκνες οικογένειες, για να "αναστήσουμε" το νησί μας. Να μην σβήσει. Να μην ερημωθεί. Πριν από λίγες ημέρες εγκαταστάθηκαν στα Αντικύθηρα τρία μικρά παιδιά με τους γονείς τους, οι οποίοι έχουν καταγωγή από το νησί και ο τόπος ζωντάνεψε. Εμείς έχουμε ανάγκη από τρεις νέες οικογένειες, πολύτεκνες για να γίνουν τα Αντικύθηρα ζωντανά και γεμάτα παιδικές φωνές. Όπως ήταν και πριν από τέσσερις δεκαετίες όταν πήγαινα εγώ σχολείο. Τότε στο νησί επάνω ζούσαν περίπου 300 άτομα. Οι ειδικότητες των ανθρώπων που αναζητάμε είναι φούρναρης, οικοδόμος, ψαράς αλλά και κτηνοτρόφος. Αυτοί οι άνθρωποι θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν ένα αξιοπρεπές μεροκάματο στα Αντικύθηρα».

Ανησυχούμε πολύ, προφανώς, για την διαφαινόμενη ερήμωση των Αντικυθήρων, ενός ιστορικού νησιού της πατρίδας μας που πριν μερικές δεκαετίες είχε σχεδόν 500 μόνιμους κατοίκους. Ωστόσο, ο ήπιος εποικισμός του νησιού, θα πρέπει να γίνει με σαφές σχέδιο, χωρίς βιασύνη και στόχος μας είναι, οι 5 οικογένειες που θα κατοικήσουν στα Αντικύθηρα, να βοηθηθούν ώστε να μπορέσουν να αποκτήσουν δικό τους εισόδημα, να παράγουν προϊόντα ή υπηρεσίες και έτσι να δημιουργήσουν έναν νέο κύκλο οικονομίας στο νησί που δεν θα βασίζεται σε μόνιμη επιδοματική πολιτική.

Κύθηρα, 5 Ιουλίου 2019

Εκ του Δήμου Κυθήρων».

(Παράλληλα προσθέτει «από τη μέρα που έγινε γνωστό από την τηλεόραση ότι η Μητρόπολη έχει ξεκινήσει αυτή τη δράση σε συνεργασία με το δήμο έχω δεχτεί τουλάχιστον 15 τηλεφωνήματα από πολύτεκνες οικογένειες οι οποίες αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα λόγω κρίσης. Εγώ τους λέω να έρθουν εδώ να δουν το μέρος να τους φιλοξενήσουμε και αν τους αρέσει να μείνουν και αυτοί στα Αντικύθηρα»)..

Το σχετικό πρόγραμμα, που ήδη εκπονείται, χρειάζεται άλλα 2 με 3 χρόνια, από σήμερα για να τεθεί σε ισχύ.

-Η περίπτωση της Κίνας[10]

 Να αναφέρω, στο σημείο αυτό, τη μεθόδευση που ακολουθείται, τελευταίως, στην Κίνα για την αποκέντρωση ήδη μεγάλων πόλεων και την αναζωογόνηση νέων. Η μέθοδος αφορά απόφοιτους Πανεπιστημίων, που μέχρι τώρα προσελκύονταν από μεγάλα αστικά κέντρα, όπως Πεκίνο, Σαγκάη κλπ., ενώ ήδη νέα και αναπτυσσόμενα κέντρα, 31 τον αριθμό, τους προσελκύουν ως μαγνήτες. Προσφέρονται κίνητρα για την προσέλκυση νέων σε μικρότερα κέντρα. Π.χ. μια ανερχόμενη πόλη στην Κίνα, η Changsha, στην επιδίωξή της να προσελκύσει αξιόλογους νέους κατοίκους με διδακτορικά διπλώματα,  προσφέρει μέχρι 200.000$ για την περίπτωση  Η ανερχόμενη πόλη Hanzhou προσφέρει ανάλογα ποσά[11]. Εξυπακούεται ότι αναφέρω την περίπτωση της Κίνας, απλώς ως ιδέα, που θα μπορούσε ενδεχομένως να προσαρμοστεί, και όχι φυσικά να αντιγραφεί, στην ελληνική περίπτωση.

Το μεγάλο μειονέκτημα στην ελληνική περίπτωση είναι ότι η όλη αυτή προσπάθεια επαφίεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία, δεδομένου ότι το ελληνικό κράτος δεν έχει τα μέσα για την ανάληψη τέτοιων πρωτοβουλιών οι οποίες, λαμβανομένων υπόψη των ανυπέρβλητων δυσχερειών, που αντιμετωπίζει, πρόκειται για απρόσιτη πολυτέλεια.  

Να σημειωθεί, βέβαια, ότι η περίπτωση της Κίνας δεν είναι ίδια με αυτήν των ελληνικών νησιών, δεομένου ότι εκεί δεν πρόκειται περί εποικισμού, αλλά περί αποκέντρωσης πόλεων που ξεπέρασαν, προφανώς, το άριστο μέγεθος, και ταυτόχρονα δημιουργίας νέων κέντρων. Γι’αυτό, και ο στόχος δεν είναι η προσέλκυση κατοίκων, αλλά η προσέλκυση ενός «αστέρα», δηλαδή ατόμου με   εξαιρετικές δυνατότητες, και γι’ αυτό σε θέση να προσελκύσει πληθυσμό στην περιοχή. Για την επιλογή  του προηγούνται εκατοντάδες συνεντεύξεις. Η Ψέριμος δεν βρίσκεται σε αυτή την ευθεία. Τουλάχιστον, προς το παρόν.  

Συμπεράσματα

 

Και έρχομαι στα συμπεράσματα, που για την περίπτωση του ανά χείρας θέματος, αποτελούν το δυσχερέστερο κομμάτι του.

Η Ψέριμος, το πειραματικό μας νησί, έχει όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί. Να αναπτυχθεί,  εκ νέου, δηλαδή, γιατί είχε ήδη αποκτήσει  τις σχετικές βάσεις στο παρελθόν. Ωστόσο, από την προηγηθείσα ανάλυση έγινε σαφές ότι οι παρούσες δυνατότητες είναι απειροελάχιστες και αφήνονται στον «πατριωτισμό των Ελλήνων». Κάπως, όπως και το σχολείο στην Ψέριμο. Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν, για το τι διαθέτουμε και για το τι μπορούμε:

1.   Στο μέτρο του δυνατού να προωθείται η διαφήμιση της Ψερίμου, και όχι μονο για τις  σπάνιες ομορφιές του νησιού, αλλά και για τις δυνατότητές της να εξασφαλίσει στους μελλοντικούς της κατοίκους, τρόπο ζωής προνομιακό, για όσους αποδίδουν σημασία στην ήρεμη ζωή, αλλά και στη δημιουργία των προϋποθέσεων της.

2.   Να απευθύνουμε το πρόβλημα, αλλά και τις δυνατές του λύσεις, σε ιδιώτες που ενδιαφέρονται για το μέλλον και την επιβίωση του τόπου. Να αναφέρουμε τις δυνητικές αναπτυξιακές δυνατότητες του νησιού, και να ζητούμε την ευρύτερη συμπαράστασή τους: οικονομική, με ιδέες και προτάσεις και με διαφήμιση.

3.   Να συνεχίσουμε το σημαντικό έργο του ΙΗΑ στην Ψέριμο, με νέες ιδέες

4.     Να μην αποθαρρυνθούμε από την πάγια αδιαφορία της Πολιτείας, αλλά αντιθέτως να συνεχίσουμε να θέτουμε το μέγα αυτό πρόβλημα της ερήμωσης των νησιών μας. Προβάλλοντας τους πολύ ορατούς, άλλωστε, εθνικούς κινδύνους από τη συνέχιση της κυβερνητικής αδιαφορίας  για την τύχη τους.

5.   Και τέλος, το σπουδαιότερο, οι όποιες λύσεις οφείλουν να υπερβούν τους όποιους δισταγμούς, που ενδεχομένως συνδέονται με τα παραμύθια περί «γαλάζιας πατρίδας» και τους όποιους δισταγμούς μας να προχωρήσουμε σε λύσεις που να μην «κακοκαρδίσουν τους γείτονες».

 

[1]Οι προτάσεις της παρούσας εισήγησης βασίζονται κυρίως στο βιβλίο της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη (με τη συνεργασία Βάσως Πορταρίτου-Κρεστενίτη) Η περιφερειακή ανάπτυξη στην Ελλάδα στα πλαίσια της ΕΟΚ, Α’ Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών , 1985, Παρατηρητής 1986
[2]Η ΑΚΙΣ (akis@dimokratia.gr), 27.07.2024

[3]Βαρυσήμαντο άρθρο του Ευθ. Π. Πέτρου στην εφημερίδα «Εστία» της 21.02.2023

[4]Ibidem

[5]Αποκάλυψη ενός Υφυπουργού Ναυτιλίας, που αναφέρεται από την ΑΚΙΣ στην εφημερίδα «Δημοκρατία» της 27.07.2024»
[6]ΜπλεΜήλο17 Αυγ 2023. ΜπλέΜήλο με βάση Αρθροτου Θοδωρή Τσιμπίδη, που πρωτοδημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» και αναδημοσιεύτηκε στο http://cognoscoteam.gr με πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία. .
Θοδωρή Τσιμπίδη. Η απαξίωση των ελληνικών νησιών,Efsyn, 05.06.2020

[7]Office of the High Representative for the Least Developed Countries, Landlocked Developing Countries and Small Island Developing States, Riad Meddeb, Responsable mondial de la plateforme d'investissement climatique et conseiller principal pour les petits États insulaires en développement, PNUD

[8]Ψέριμος-Δωδεκάνησα (ferryoppercom/el/destinations/greece/pserimos
[9]Newsroom Iefimerida.gr, 21/12/2018 , 15/03/2021

[10]Second –tier cities, The bright side of China, Chengdu, Eight great cities embody growth, optimism and the good life, “The Economist”, 8 Ιουνίου 2024
[11] Ibidem