Μαρία Νεγρεπόντη – Δελιβάνη: «Η Ελλάδα στις συμπληγάδες της νέας διεθνούς οικονομικής τάξης»

Η ομιλία της κ. Μαρίας Νεγρεπόντη – Δελιβάνη (πρώην πρύτανης, καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και πρόεδρος του Ιδρύματος Δημήτρη και Μαρίας Δελιβάνη) στο 1ο Αναπτυξιακό Συνέδριο Green Transport & Logistics, με τίτλο «Navigating the Future», το οποίο διοργάνωσε στις 17 Φεβρουαρίου 2023 η «Τεχνοεκδοτική / T–Press». 

Η αποπαγκοσμιοποίηση είχε αρχίσει πολύ πριν από τη φετινή συνάντηση στο Davos, από την Αμερική. Ήταν η ίδια η Αμερική, η οποία πριν από περίπου μισό αιώνα προσέφυγε στην παγκοσμιοποίηση, ελπίζοντας ότι θα αποφύγει έτσι την  απειλή Ευρώπης και Ιαπωνίας, για τις οποίες πίστευε ότι θα της αφαιρέσουν την πλανηταρχική της πρωτοκαθεδρία.

Η Αμερική, όπως αποδεικνύεται, δεν μπόρεσε να
προβλέψει, ότι η πραγματική απειλή προερχόταν από την Κίνα.

Στα χρόνια του Donald  Trump, και κάτω από το σύνθημα «Πρώτη η Αμερική» επινοήθηκαν διάφορες μεθοδεύσεις περιορισμού των διεθνών συναλλαγών, με αιχμή του δόρατος την προσπάθεια παρεμπόδισης της προόδου της Κίνας στις νέες τεχνολογίες, χωρίς όμως να ανατραπεί, αλλά απλώς να περιοριστεί η παγκοσμιοποίηση. Οι ενέργειες  όμως αυτές δεν απέδωσαν τα επιθυμητά αποτελέσματα, και ήδη επιστρατεύεται, όπως όλα δείχνουν,  ένα άγριο σχήμα, στραγγαλισμού της παγκοσμιοποίησης. Ο Biden αποδεικνύεται δριμύτερος του Trump, στο πεδίο αυτό. Η κατευθυντήρια γραμμή του νέου σχήματος είναι η κατάργηση κάθε ίχνους ανοχής, στην πρόοδο της Κίνας. Πρόκειται για μη κηρυγμένο, προς το παρόν, πόλεμο που ελπίζεται να αποσοβήσει τον πραγματικό.

Σε αυτή τη διαμάχη, θα έλεγα με γυμνά μαχαίρια, έχουν καταργηθεί τα  προσχήματα και έχουν πέσει οι μάσκες.  Και τούτο διότι η Δύση,  αισθάνεται ότι απειλείται η πρωτοκαθεδρία της, καθώς  η αποτυχία της παγκοσμιοποίησης βάθυνε την παρακμή στην οποία έχει δυστυχώς περιέλθει, και της οποίας τα συμπτώματα είναι ολοένα και πιο εμφανή. Γι αυτό και δεν είναι πια σε θέση να  αποκρύπτει την επιθυμία της εξαφάνισης  των αντιπάλων της.

Ως κυρία αντίπαλος της Δύσης  εμφανίζεται  επισήμως η Ρωσία, με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ωστόσο, η Ρωσία αποτελεί τον αχυράνθρωπο, στην προετοιμασία του Γ’ Παγκόσμιου Πολέμου, μεταξύ των δύο γιγάντων, της Αμερικής και της Κίνας, ώστε  η Ρωσία έχει αποκλειστεί από το πλευρό της Κίνας.

Το τοπίο που τώρα βιώνουμε παραπέμπει στη σύγκρουση των πολιτισμών, όπως την ανέλυσε  ο  Samuel Huntington το 1997, και χωρίζει τον κόσμο σε δύο: στη Δύση και σε ότι δεν είναι Δύση.

Ο περιορισμός ή και το τέλος  της παγκοσμιοποίησης προετοιμάστηκαν σε  αρκετές  οικονομίες  της Δύσης,  από τα νέα πολιτικά κόμματα ή σχηματισμούς, που η Δύση συλλήβδην αποκαλεί λαϊκίστικα, για να τα υποβαθμίσει.

Οι εξελίξεις  δείχνουν ότι οι ΗΠΑ έχουν επιλέξει έναν ακραίας μορφής  προστατευτισμό, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων :

* πιέσεις προς τις αμερικανικές επιχειρήσεις που έχουν μετεγκατασταθεί εκτός και κυρίως στην Κίνα να επανακάμψουν,

*επαναφορά στο προσκήνιο των εδώ και δεκαετίες  ξεχασμένων προγραμμάτων εκβιομηχάνισης,

*επιβολή  σκληρών περιορισμών σε  εισαγωγές  και εξαγωγές, γενικώς, αλλά πρωταρχικά από και προς την Κίνα,

*καχυποψία απέναντι στις  ΑΞΕ, και υποβολή τους  σε εξαντλητικούς ελέγχους, κ.ά.

Συνοπτικά έχει επικρατήσει η πεποίθηση ότι οι νέες συνθήκες  απαιτούν αντιμετώπιση, που δεν εξασφαλίζεται πια από την  απελευθέρωση των συναλλαγών. Και γι’ αυτό  πρέπει να στραφούμε προς ανατροπές, στην προσπάθεια αποφυγής μιας καταστρεπτικής ύφεσης. Το επίκεντρο αυτών των ανατροπών απηχεί  τον πανικό στέρησης βασικών αγαθών, ακόμη και ειδών διατροφής. Και ο φόβος αυτός οδηγεί στην αναζήτηση όσο γίνεται μεγαλύτερου βαθμού αυτάρκειας, που  επεκτείνεται στο σύνολο της παραγωγικής διαδικασίας, συμπεριλαμβανομένης και της ενέργειας. Τα εθνικά σύνορα αποκτούν ξανά τη σημασία που στερήθηκαν, επί παγκοσμιοποίησης. Ορθώνονται τείχη στη διακίνηση των νέων τεχνολογιών και της γνώσης γενικά.  Εγκαθίσταται ένα κλίμα αδιαφορίας  για το γείτονα, έλλειψη αλληλεγγύης, αλλά  και μίσους, επειδή είναι διαφορετικός από τη Δύση.

Εξάλλου, η νέα διεθνής οικονομική τάξη φαίνεται να απομακρύνεται από τις απαιτήσεις της φιλελεύθερης δημοκρατίας, που αποτέλεσε τη σημαία της Δύσης μετά τον Β’Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ και η κλιματική αλλαγή  υποβαθμίζεται επ’ αόριστον.

Κύμα ανατροπών

Η σπουδαιότερη ανατροπή, επειδή προσδιορίζει και πλήθος άλλων, είναι η επάνοδος, στο προσκήνιο, της οικονομικής ανάπτυξης και του προγραμματισμού.  Πρακτικές, με  βάση τις οποίες αναπτύχθηκαν με ταχύτατους ρυθμούς οι μεταπολεμικές δυτικές οικονομίες, ως το 2000, που ατόνησαν  επί παγκοσμιοποίησης.

Και τούτο κυρίως επειδή τα επί  μέρους στάδια της παραγωγικής διαδικασίας ήταν διεσπαρμένα στις 5 ηπείρους, επιδιώκοντας την εξασφάλιση φθηνών εργατικών χεριών και επίτευξης μέγιστου δυνατού κέρδους,

Ήδη, όμως, η επιδίωξη αυτάρκειας επιβάλλει την ανάγκη επαναφοράς εθνικής όπως και περιφερειακής ανάπτυξης, σε συνδυασμό με  προγραμματισμό. Πολιτικές, δηλαδή, που επί παγκοσμιοποίησης, όχι μόνο είχαν αχρηστευθεί, αλλά και κατηγορηθεί ότι δήθεν από ηχούσαν σοσιαλιστικές επιλογές.

Η δεύτερη πολύ σημαντική ανατροπή είναι η επάνοδος του παρεμβατισμού και η απόδοση σημασίας στο δημόσιο τομέα, όπως τον  επέβαλαν οι απαιτήσεις της πανδημίας, προκειμένου να αποφευχθεί η κατάρρευση των οικονομιών.

Το σύνθημα για την εγκατάλειψη του ακραίου φιλελευθερισμού, παρότι δόθηκε από την Αμερική,   υιοθετείται φυσικά από ολόκληρη τη Δύση και όχι μόνο. Στα πλαίσια αυτά ο Biden ανήγγειλε ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων αξίας  2 περίπου τρισεκατομμυρίων $, που αποβλέπει στον περιορισμό της  εξάρτησης από την Κίνα,  και « στο κτίσιμο έτσι της καλύτερης οικονομίας του κόσμου». Η μεγάλη, βέβαια, αγωνία   της Αμερικής είναι μη τυχόν η Κίνα αποκτήσει υπεροχή στην ανάπτυξη της τεχνητής  νοημοσύνης, δεδομένου ότι οι μελλοντικοί πόλεμοι προβλέπεται ότι θα διεξάγονται μέσω αυτής. Όμως, με βάση πολυάριθμες ενδείξεις, η υπεροχή αυτή της Κίνας έχει ήδη συντελεστεί.

Οι έντονες αντιδράσεις των φιλελευθέρων, στο διάστημα της παγκοσμιοποίησης,  εναντίον του παρεμβατισμού, έχουν κοπάσει και έχουν ήδη αντικατασταθεί στην Αμερική, από ανησυχίες για το πως ο κρατικός τομέας θα είναι όσο γίνεται πιο αποτελεσματικός.

Στη νέα αυτή κατάσταση πραγμάτων επιβάλλεται να διερευνηθεί και το  πως θα εξελιχθεί η κατανομή του ΑΕΠ ανάμεσα σε μισθούς και κέρδη. Θα είναι δικαιότερη από όσο επί παγκοσμιοποίησης;

Υπέρ της αύξησης των μισθών είναι η, σε αρκετές περιπτώσεις, ανεπάρκεια εργατικών χεριών, η μεταβολή στις προτιμήσεις των εργαζομένων, που οφείλεται στην  πανδημία, οι αυξημένες  απαιτήσεις τους, που κατέληξαν όπως φαίνεται στην αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας, αλλά και οι επιδοτήσεις, οι οποίες  εξασφαλίζουν δυνατότητα κατανάλωσης χωρίς εργασία για κάποιο διάστημα.

Εναντίον της αύξησης των πραγματικών μισθών είναι  ο πληθωρισμός, με το γνωστό φαύλο κύκλο τιμών και μισθών, η άνοδος των επιτοκίων,  καθώς και η επιλογή  διατήρησης σχετικά υψηλής ανεργίας, ώστε να αποθαρρύνονται οι απαιτήσεις των μισθωτών. Εμφανής είναι και η κατεύθυνση του ΔΝΤ για σφικτή νομισματική και δημοσιονομική πολιτική.

Ένα πρόσθετο ερώτημα θέτει και  η μορφή του καπιταλισμού στη νέα διεθνή τάξη. Η συνέχισή του φαίνεται σίγουρη,  αλλά ταυτόχρονα δείχνει πιθανή και η μεταβολή της μορφής του, από καπιταλισμό φιλελεύθερο (αμερικανικό), σε   καπιταλισμό πολιτικό (της Κίνας) Η πρώτη μορφή του ευνοεί την πλουτοκρατία, ενώ η δεύτερη  τη διαφθορά. Προς το παρόν δεν μπορεί να υποστηριχθεί τυχόν  ομοιότητα  του δυτικού καπιταλισμού με την κινέζικη μορφή του. Ωστόσο, πρέπει και εδώ να ληφθεί υπόψη το γεγονός της ανερχόμενης διαφθοράς στη Δύση, η χαμένη αίγλη της φιλελεύθερης δημοκρατίας, η οποία σε πολλές χώρες υιοθετεί στοιχεία ανελεύθερης δημοκρατίας καθώς  και η επέκταση της διάδοσης ψευδών ειδήσεων. Σε πρόσφατη έρευνα στην Αμερική τα  2/3 των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι αδυνάτισε η δημοκρατία και ακόμη ότι η Αμερική κινδυνεύει  να εξελιχθεί σε   αυταρχικό κράτος.

Η δημοκρατία απειλείται γενικότερα, στη Δύση, και από  το συνεχώς ανερχόμενο δημόσιο χρέος, το οποίο  περνά σε ολοένα μεγαλύτερο ποσοστό σε χέρια ιδιωτών, οι οποίοι όπως είναι αναμενόμενο στρέφονται υπέρ της αυστηρής νομισματικής πολιτικής, για να μη κινδυνεύει το κεφάλαιό τους .

Τα πολλαπλά αδιέξοδα, που ήδη εμφανίζονται στον ορίζοντα, δίνουν μικρό ποσοστό επιτυχίας στην προσπάθεια αυτή της Δύσης, εγκατάλειψης της παγκοσμιοποίησης και εφαρμογής του προστατευτισμού. Θα  αναφερθώ σε μερικές μόνο  δυσκολίες και με τηλεγραφικό τρόπο.

Η σύγκριση ανάμεσα στη Δύση και στους αντιπάλους της, προβάλλει την εικόνα προχωρημένης παρακμής από πολλές απόψεις, αρχίζοντας από την κάθετη μείωση του πληθυσμού της, ως ποσοστό στον  παγκόσμιο και συμπληρώνοντας με την ταχύρρυθμη  γηρανση του. Οι δυνατότητες, εξάλλου, της Δύσης για ανάπτυξη, σε σύγκριση με αυτές της Κίνας και πολλών άλλων ταχέως αναπτυσσόμενων οικονομιών της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής αλλά και της Αφρικής, είναι πια εξαιρετικά περιορισμένες. Ο προβλεπόμενος ρυθμός ανάπτυξης κατά κεφαλή για τη Δύση, το 2027, προβλέπεται  1.5% και σε ορισμένες περιπτώσεις μηδενική, σε αντίθεση με τους ταχείς αναπτυξιακούς ρυθμούς των αναδυόμενων οικονομιών.

Ένας σημαντικός λόγος της χαμηλής ανάπτυξης της Δύσης είναι και η προϊούσα αποβιομηχάνισή της, σε συνδυασμό με την χαμηλή παραγωγικότητα των υπηρεσιών, που συμμετέχουν με ολοένα υψηλότερο ποσοστό στο   ΑΕΠ των επί μέρους οικονομιών της. Θα πρέπει, επίσης, να υπογραμμιστεί η μακρόχρονη αδιαφορία της  Δύσης για ανάπτυξη,  το υψηλό κόστος διαβίωσης που κινδυνεύει να μην είναι παροδικό, το συντριπτικά υψηλό  ποσοστό του ΑΕΠ που διατίθεται στην υγεία, η αναποφάσιστη πολιτική απέναντι στη μετανάστευση, το οξύτατο πρόβλημα της ενέργειας, τα δυσεπίλυτα προβλήματα επάρκειας κατάλληλων, κατά περίπτωση, εργατικών χεριών,  η κρατική αδιαφορία για τη βελτίωση των υποδομών, η επάνοδος σημαντικών επενδύσεων στην άμυνα, η κλιματική επιδείνωση κ.ά. Όλα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ανάπτυξη στη Δύση άγγιξε τα όριά της, ενώ αντιθέτως οι αντίπαλες δυνάμεις της, είναι στην αρχή της  αναπτυξιακής  τους διαδικασίας.

Η χώρα χρειάζεται εγκάρσιες τομές

Και έρχομαι ήδη σε αυτό που κυρίως ενδιαφέρει όλους εμάς, δηλαδή  το κατά πόσον οι παγκόσμιες αυτές ανατροπές θα μπορούσαν να  έχουν κάποιες θετικές συνέπειες στο δικό μας γκρίζο ορίζοντα.

Θεωρητικά, κάθε μεταβολή περιέχει ελπίδα. Και η δημιουργία ενός προστατευτικού περιβάλλοντος, έμπνευσης του Frans List, θα ήταν κάτω από προϋποθέσεις, για την Ελλάδα, ότι καλύτερο θα μπορούσε να της συμβεί. Καθώς, μέσα σε αυτό η χώρα μας θα μπορούσε να επανασυνδεθεί με τη χαμένη αναπτυξιακή της πορεία και με την αναπτυσσόμενη, πριν από τα μνημόνια, εκβιομηχάνισή της. Και θα μπορούσε, να τα υλοποιήσει όλα αυτά, εξασφαλίζοντας  τα κατάλληλα κίνητρα  στους  επιχειρηματίες της.

Όμως, το σκληρό ερωτηματικό  είναι αν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη, με τις παρούσες μνημονιακές συνθήκες  στην Ελλάδα.

Δυστυχώς, πρέπει να υπενθυμίσω την παγιωμένη ελληνική πραγματικότητα. Το κατά κεφαλής εισόδημα της  Ελλάδας το 2009   αντιπροσώπευε το 95.3% του αντίστοιχου μέσου ευρωπαϊκού, και κατείχε την 14^η θέση μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Είμασταν τότε επικεφαλής των Τσεχία, Σλοβενία, Μάλτα, Πορτογαλία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Κροατία, Πολωνία Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία, Ρουμανία, Βουλγαρία.

12 χρόνια αργότερα, το 2021 η Ελλάδα είναι η πτωχότερη οικονομία της Ευρώπης, με μοναδική εξαίρεση τη Βουλγαρία, ενώ το ΑΕΠ της κατά κεφαλή έχει κατρακυλήσει στο 64,6% του αντίστοιχου μέσου ευρωπαϊκού. Σύμφωνα με προσεγγιστικούς υπολογισμούς η Ελλάδα χρειάζεται δέκα χρόνια, πραγματοποιώντας ετήσιους ρυθμούς μεγέθυνσης που να υπερβαίνουν κατά 2,2 ποσοστιαίες μονάδες τους αντίστοιχους της ΕΕ, για να φτάσει εκεί που περίπου ήταν το 2009: να φθάσει, δηλαδή στο μέσο ευρωπαϊκό. Στους παραπάνω  υπολογισμούς να ληφθεί υπόψη ότι από το 2023 επανέρχεται η υποχρέωση της χώρας μας για πρωτογενή πλεονάσματα, προκειμένου να εξυπηρετείται το χρέος. Οι τόκοι, από το 2024 θα εκπροσωπούν 5-6% του ΑΕΠ και σε αυτούς θα προστίθεται και το  1/20 του χρέους για αποπληρωμή.

Και υπενθυμίζω ότι η αύξηση του εισοδήματος μπορεί να εκληφθεί ως ανάπτυξη, μόνο μετά την κάλυψη της απώλειας του εισοδήματος, που όπως είναι γνωστό  ήταν 25% του ΑΕΠ εξαιτίας  των μνημονίων, και επιπλέον εκτιμάται στο 6% από την πανδημία, δηλαδή 31% είναι η μείωση του μέσου κατά κεφαλήν εισοδήματος  της Ελλάδας.

Ώσπου να καλυφθεί αυτή η άβυσσος, οποιαδήποτε αύξηση του εισοδήματος αποτελεί τμήμα  υποκατάστασης της  ύφεσης, και δεν είναι σωστή η οποιαδήποτε αναφορά σε ανάπτυξη. Σε όλα αυτά τα μνημονιακά χρόνια δεν υπήρξε ανάπτυξη αλλά αποκλειστικά πειθήνια διαχείριση του  χρέους.

Ας δούμε, όμως,  αν υπάρχουν  δυνατότητες τέτοιου ρυθμού υποκατάστασης της ύφεσης,  ώστε να φτάσουμε και να ξεπεράσουμε το κατά κεφαλήν εισόδημα του 2009. Η απάντηση είναι σαφώς αρνητική, διότι η Ελλάδα θα όφειλε  να επιτυγχάνει ετήσια μεγέθυνση πάνω από 10%, για να πληρώνει φόρους και αποπληρωμή του δανείου της, αλλά και να καλύπτει την απόσταση του τρέχοντος κατά κεφαλήν εισοδήματος από το αντίστοιχο του 2009.   Αν η Ελλάδα, αφού εξυπηρετήσει το χρέος της καταφέρει να έχει σταθερή ετήσια μεγέθυνση  κατά 1%, όπως προβλέπουν οι εκθέσεις του ΔΝΤ για την περίοδο ως το 2060, θα χρειαστεί γύρω στα 25 χρόνια, από σήμερα, για να φτάσει το προ μνημονιακό της επίπεδο.

Υπάρχει, βέβαια, και η λύση της ολισθηρής οδού του συνεχούς νέου δανεισμού μας, για την εξυπηρέτηση του παλαιοτέρου. Η οποία γίνεται ήδη πιο δύσκολη και πιο επικίνδυνη, για την Ελλάδα, εξαιτίας της ανόδου των επιτοκίων και των spreads. Και να προσθέσω ότι  ούτε η  απόκτηση της πολυπόθητης επενδυτικής βαθμίδας μπορεί να αποτελεί λύση στο γόρδιο αυτό δεσμό μας.

Επιπλέον η ελληνική οικονομία στερείται, παντελώς, αναπτυξιακών βάσεων, και θα αναφέρω πολύ συνοπτικά το γιατί:

*Καθώς ο πρωτογενής μας τομέας ρημαχτηκε από την ΚΑΠ και ο δευτερογενής μας από την παγκοσμιοποίηση, η οικονομία μας εξαρτάται σε επικίνδυνο βαθμό από την οιονεί μονοκαλλιέργεια του τουρισμού. Επιπλέον, ο τουρισμός, στην Ελλάδα, που συμμετέχει με  30-40% στο ΑΕΠ, ανήκει σε έναν υπερμεγέθη τριτογενή, ο οποίος κακώς γιγαντώθηκε πριν την ολοκλήρωση του δευτερογενούς.  Γι’αυτό και δεν έχει εκσυγχρονιστεί και γι’αυτό και  δεν υπάρχουν κάθετες και οριζόντιες  διασυνδέσεις ανάμεσα στον τουρισμό  και τους λοιπούς  τομείς και κλάδους της ελληνικής οικονομίας.

Για τους λόγους αυτούς η   Ελλάδα  αδυνατεί  να περιορίσει την εξάρτησή της από πολυάριθμα βασικά προϊόντα, που αναγκάζεται να εισάγει. Η αδυναμία αυτή της ελληνικής οικονομίας αντικατοπτρίζεται και από το γεγονός ότι ενώ αυξάνουν οι εξαγωγές μας, η αύξηση των εισαγωγών είναι μονίμως μεγαλύτερη, ώστε καταλήγει σε γιγαντιαίο εμπορικό έλλειμμα της τάξης του 6.6% στο ΑΕΠ.

Και έρχομαι στο  κεφάλαιο των επενδύσεων, για να υπενθυμίσω, πριν από όλα,  ότι το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας, σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί επένδυση. Η Ελλάδα, συνεπεία των, όντως, εγκληματικού περιεχομένου μνημονίων, έχει ξεπουλήσει λιμάνια, αεροδρόμια, συγκοινωνίες, τράπεζες, και ακόμη και το νερό, αδιαφορώντας για το ότι προκειμένου για υπηρεσίες κοινής ωφέλειας απαγορεύεται δια ροπάλου η απώλεια  εθνικής  κυριαρχίας.

Να υπογραμμίσω, ακόμη, ότι η Ελλάδα δεν σώζεται με τη διενέργεια οποιασδήποτε μορφής επενδύσεων. Διότι και οι ΑΞΕ, για την προσέλκυση των οποίων γίνεται αγώνας από την Κυβέρνηση, σπανιότατα αποτελεί λύση, ιδιαίτερα για οικονομίες διαλυμένες όπως η ελληνική. Η ίδια παρατήρηση ισχύει   και για τις επενδύσεις του Ταμείου Ανάκαμψης. Ο τρόπος με τον οποίον οφείλουν να διατεθούν  τα κονδύλια που εξασφαλίζονται για την Ελλάδα, ουδόλως εξυπηρετεί τις ανάγκες της ελληνικής οικονομίας. Διότι, ωραία ακούγονται τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, οι ανεμογεννήτριες και η ψηφιακή ανάπτυξη, αλλά μόνον αφού η οικονομία  μας θα έχει χτίσει μια σπονδυλική στήλη, που να την στηρίζει στα δικά της πόδια.  Αντιθέτως, η εξαιρετικά βεβαρημένη κατάστασή της απαιτεί πολύ προσεκτικό προγραμματισμό, με ιεράρχηση επενδύσεων, διαχρονική συνέχεια και συνέπεια στην εκτέλεσή του, και στήριξη και προβολή των ιδιαιτέρων πλεονεκτημάτων της.

Μετά από αυτές τις ζοφερές διαπιστώσεις, υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης αυτής της ελληνικής κατάστασης; Δυστυχώς, χωρίς εγκάρσιες και καθαρά ελληνικές ανατροπές, δεν υπάρχει λύση. Διότι, εκτός από τον πληθωρισμό, τις πανδημίες  και τον πόλεμο στην Ουκρανία, το ανυπέρβλητο εμπόδιο, στην Ελλάδα, είναι τα μνημόνια. Και  η πραγματικότητα, που δεν είναι επαρκώς γνωστή είναι ότι η εποπτεία τους  στην οικονομία μας, δεν πρόκειται να περατωθεί πριν από την αποπληρωμή του χρέους μας κατά το 85% αυτού.

Αν, συνεπώς, θέλουμε να σωθεί η Ελλάδα και οι μετέπειτα από εμάς, γενιές οφείλουμε να επιχειρήσουμε εγκάρσιες τομές. Σε μια υφήλιο, σε μια Δύση, αλλά και σε μια Ευρώπη, που δεν γίνονται πια σεβαστές οι βασικές  αξίες ζωής, που η δημοκρατία έχει σοβαρές διαρροές, που ο εθνικισμός επανέρχεται δριμύς και η αλληλεγγύη είναι δυσδιάκριτη, ακόμη και εντός των ευρωπαϊκών τειχών, η ιδιότητα του «καλύτερου μαθητή», σύμφωνα με παλαιότερο  χαρακτηρισμό του Economist, για τον πρωθυπουργό μας, δεν οδηγεί πουθενά. Παραμένει ορθάνοιχτο το δικαίωμά μας διαμαρτυρίας, και απαίτησης αναθεώρησης του απάνθρωπου περιεχομένου των μνημονίων, που αποφασίστηκε   από την ΕΕ, για να σωθούν οι ευρωπαϊκές τράπεζες. Ακόμη, επιβάλλεται, έστω μετά από 82 χρόνια να απεμπολήσουμε τη μεγαλοψυχία μας, που έκανε  δώρο στη Γερμανία  τα ήδη τρισεκατομμύρια που μας οφείλει  από τις αγριότητες της ναζιστικής κατοχής και να τα απαιτήσουμε με νύχια και δόντια.

Είμαστε πάντα και παραμένουμε στη Δύση, που θεμελιώθηκε με τον δικό μας πολιτισμό. Αλλά, ωστόσο, όταν η πλήρης υποτέλεια σε αυτήν κινδυνεύει να μας εξαφανίσει από προσώπου Γης, αναζητούμε και άλλες παράλληλες οδούς, που ενδέχεται να εξυπηρετούν τα εθνικά μας συμφέροντα. Η εξαιρετική γεωγραφική μας θέση, που την προσφέρουμε, γενικώς, χωρίς ανταλλάγματα, θα μπορούσε να βοηθήσει με μια λιγότερο μονομερή εξωτερική πολιτική.

ΠΗΓΕΣ

[1] Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη (2020), Η Δύση είναι ήδη στη φάση της αργόσυρτης παρακμής, Slpress 10.07.

[2] Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη (2018), Το  τέλος της οικονομικής κυριαρχίας της Δύσης και η εισβολή της Ανατολής, Εισαγωγή,  Εκδόσεις Ιδρύματος Δελιβάνη και Ιανός.

[3] Le choc des civilisations, Paris, Odile Jacob, 1997.

[4] Adieu laissez-faire, The Economist, 29.10.2022.

[5] Huw Roberts, John Cowls, Jessica Morley,Mariarosaria Taddeo, Vincent Wang andLuciano Floridi (2020) The Chinese approach to artificial intelligence:an analysis of policy, ethics, and regulation, Springer Link, 17/6.

[6] Branko Milanovic  (Auteur), Le capitalisme sans rival,  Baptiste Mylondo (Traduction) La découverte, Paris, 2020  Format Kindle.

[7] Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη, «Fake news» παντού! Τι να πιστέψει κανείς;» 06.10.2022 (https://www.ot.gr/…/fake-news-pantou-ti-na-pistepsei…/ EXPERTS).

[8] Benjamin Lemoine (2022) La democratie disciplinee par la dette, La Decouverte 2022

[9]First-world problems,The Economist,17.12.2022.

[10] Robert Solow,The Solow Productivity Paradox:What Do Computers to Productivity?Jack E. Triplett, Brooking Institute.

[11] Eurostat, Eurobank Research.

[11] Tourism as an alternative engine of economic growth: the case of Greece; a Kaldorian approach (University of York, 1991).