Η ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ 12.11.2014 ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ- ΓΡΑΦΕΙ Η ΜΑΡΙΑ ΝΕΓΡΕΠΟΝΤΗ-ΔΕΛΙΒΑΝΗ

Η ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ 12.11.2014 ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ- ΓΡΑΦΕΙ Η ΜΑΡΙΑ ΝΕΓΡΕΠΟΝΤΗ-ΔΕΛΙΒΑΝΗ

(υστερόγραφο αντί προλόγου)

Ο προβληματισμός, τα συμπεράσματα και κυρίως οι λύσεις που προτάθηκαν σε αυτή την  ημερίδα, και συνοψίζονται αμέσως παρακάτω,  αποκτούν ιδιαίτερη σημασία ύστερα από τη δημοσιοποίηση της  δραματικής συντριβής- αναμενόμενης οπωσδήποτε- των ονείρων θερινής νυκτός της Κυβέρνησης

                             -------------------

Απόηχοι και συμπεράσματα από την ημερίδα του Ιδρύματος Δημητρίου και Μαρίας Δελιβάνη, που πραγματοποιήθηκε  στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στις  12.11.2014, με θέμα: «ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ-ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΙΕΞΟΔΟΣ»;

Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη

Στην ημερίδα παρουσιάστηκαν τέσσερις κύριες εισηγήσεις. Οι εισηγητές, με αλφαβητική σειρά ήταν οι:

*Καθηγητής Κώστας Λαπαβίτσας (μέσω SKYPE)

*Καθηγητής  Gérard Lafay

*Πρ. Πρύτανης και Καθηγήτρια Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη

*Καθηγητής Dominique Plihon

Συντονιστής ο δημοσιογράφος Παντελής Σαββίδης.

Στρογγυλό τραπέζι. Με αλφαβητική σειρά  έλαβαν μέρος οι:

*Επ. Καθηγητής Γρηγόρης Ζαρωτιάδης

*Δημοσιογράφος Νίκος Ιγγλέσης

*Καθηγητής Δημήτρης Μάρδας

*Καθηγητής Χρήστος  Νίκας

*Καθηγητής Γιώργος Χατζηκωνσταντίνου και

*Για το συντονισμό, το συγκερασμό απόψεων  και την εξαγωγή γενικών συμπερασμάτων η πρ. Πρύτανης και Καθηγήτρια Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη.

Η επιτυχία αυτής της ημερίδας θα έλεγα, χωρίς ενδοιασμό, ότι  οφείλεται στις  πολύ ουσιαστικές συζητήσεις, που  τροφοδότησαν  επί τέσσερις ολόκληρες ώρες, οι   προσκεκλημένοι του Ιδρύματος Δελιβάνη,  οικονομολόγοι και ερευνητές, αλλοδαποί και Έλληνες.  Οι προβληματισμοί, που κυριάρχησαν στην εκδήλωση, αγνόησαν, παντελώς, τις βραχυχρόνιες και επιπόλαιες λύσεις, στις οποίες, ωστόσο, επικεντρώνονται σχεδόν ολοκληρωτικά οι Έλληνες και λοιποί ευρωπαίοι αξιωματούχοι, τα πέντε τελευταία χρόνια.  Αντιθέτως, οι εισηγητές, όσο και οι παρεμβαίνοντες στο στρογγυλό τραπέζι της ημερίδας,  ξεπέρασαν τις, χωρίς περιεχόμενο, συνήθεις  αγωνίες που περιστρέφονται  γύρω από τις «δόσεις», τις  «επισκέψεις  της τρόικας», τις «διαθέσεις της τρόικας», τις  «ουτοπίες για νέο κούρεμα του χρέους», τη δήθεν μαγική «βιωσιμότητα του χρέους», τα όνειρα θερινής νυκτός περί «εξόδου στις αγορές», της «χλωμής  και χωρίς προοπτική, ανάπτυξης», των μύθων γύρω από «την έξοδο από τα μνημόνια» κλπ., κλπ., και  επικεντρώθηκαν στους όρους της μακροχρόνιας επιβίωσης της Ελλάδας.

Κατά την αναζήτηση μακροχρόνιων λύσεων, στο ελληνικό αδιέξοδο, δόθηκε αρχικά η εντύπωση ότι υπήρχαν διαφορές μεταξύ των οικονομολόγων, γενικά, καθώς  και μεταξύ Ελλήνων και ξένων οικονομολόγων. Φάνηκε από την αρχή  ότι  το κυρίαρχο στοιχείο διαφωνιών ήταν η πρόταση για  ριζική λύση, χάρη στην  επιστροφή στη δραχμή, σε μια νέα δραχμή,  στο εθνικό μας νόμισμα. Ή άλλως, η έξοδος της χώρας από την ευρωζώνη. Σε πολλές φάσεις της συζήτησης, ανάμεσα στους  παρεμβαίνοντες,  ορισμένοι:

*Υποστήριξαν  την έξοδο  από το ευρώ, αλλά με όσο γίνεται μικρότερο ρίσκο. Έτσι, διατυπώθηκε το επιχείρημα ότι «θα ήταν καλύτερα για την Ελλάδα, να μην έκανε μόνη τη μοιραία κίνηση εξόδου, αλλά ταυτόχρονα με τα υπόλοιπα μέλη της ευρωζώνης» (Gérard Lafay). Ή, ακόμη, και στην ίδια γραμμή της προσπάθειας αποφυγής των δυσμενών συνεπειών, που θα είχε η έξοδος της Ελλάδας από την ευρωζώνη, διατυπώθηκε η άποψη ότι θα  έπρεπε, προηγουμένως, να εξασφαλιστεί η συναίνεση της ΕΕ (Χρήστος Νίκας). Συγκεκριμένα ο  Χρήστος  Νίκας προχώρησε  στη διαπίστωση  ότι αν η Ελλάδα αποχωρήσει, χωρίς συναίνεση, από την ευρωζώνη, θα πρέπει να θεωρηθεί δεδομένη και η έξοδός της από την ΕΕ. Η άποψη αυτή, που δεν συζητήθηκε περισσότερο στην ημερίδα,  μπορεί, ενδεχομένως, να συγκεντρώσει κάποια επιχειρήματα υπέρ, αλλά  σε καμιά περίπτωση-κατά την κρίση μου-  δεν εμφανίζεται ως μονόδρομος.  Οι, κατά τα άλλα, απολύτως συνετές αυτές απόψεις, φάνηκε να είναι ασυμβίβαστες με τη δαμόκλειο σπάθη της έλλειψης χρονικών περιθωρίων, για την όποια αποτελεσματική ελληνική αντίδραση, εφόσον με συνοπτικές διαδικασίες, και  με ελαχιστοποίηση της αντικειμενικής της αξίας ξεπουλιέται ολόκληρη η Ελλάδα (Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη). Με τη λήψη υπόψη αυτής  της διάστασης ο καθηγητής Gérard Lafay παραδέχθηκε, σε δευτερολογία του, ότι «εφόσον χρειασθεί μπορεί και μόνη η Ελλάδα να εξέλθει από την ευρωζώνη».

*Θεώρησαν νομοτελειακή τη διάλυση της ευρωζώνης, εξαιτίας των δυσμενών συνεπειών που επέφερε σε ολόκληρη την Ευρώπη η όλη δομή της (ύφεση, ανεργία, διεύρυνση των αρχικών αναπτυξιακών διαφορών, ανισότητες ). Η διάλυση, κατ’ αυτούς,  θα συμβεί οπωσδήποτε (Lafay, Νεγρεπόντη-Δελιβάνη, Νίκας), αλλά ο ακριβής χρόνος είναι δύσκολο να προσδιοριστεί. Ο Gérard Lafay επικαλείται, για την υποστήριξη αυτής της άποψής του την έλευση μιας νέας κρίσης, που είναι καθοδόν και που κρίνει αναπόφευκτη, ενώ ο Χρήστος Νίκας επιλέγει ως κύριο διαλυτικό στοιχείο, το αναπτυξιακό και λειτουργικό χάσμα, ανάμεσα στον ευρωπαϊκό Βορρά και στον ευρωπαϊκό Νότο. Αλλά, δεδομένου ότι  οι 28 οικονομίες της ΕΕ χρειάζονται, απαραίτητα, κάποια μορφή νομισματικής ρύθμισης των ισοτιμιών τους, αυτή  οφείλει έγκαιρα να προβλεφθεί (Lafay από ένα νέο νομισματικό σύστημα μέσω της κίνησης POMONE, Νίκας από ένα νέο Bretton Woods, Μάρδας  χάρη στη λήψη μέτρων για την αποφυγή χαώδους   κερδοσκοπίας).

*Προσπάθησαν να διαχωρίσουν τις συνέπειες του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος από αυτές της γενικευμένης εφαρμογής, στην Ευρώπη, μιας φανατικής νεοφιλελεύθερης πολιτικής, προκειμένου να διασώσουν το  ευρώ και να στιγματίσουν   το νεοφιλελευθερισμό ως το «μαύρο πρόβάτο» της ΕΕ-ευρωζώνης. (Dominique Plihon,  σε κοινή πορεία με την ATTAC, αλλά και με τον ΣΥΡΙΖΑ).  Στο σημείο αυτό υπήρξε αντίδραση από την αίθουσα (Φούλη Δημητρακοπούλου), με τη διατύπωση της άποψης ότι ευρώ και νεοφιλελεύθερη πολιτική είναι  οι δύο όψεις ενός και του αυτού νομίσματος. Η άποψη αυτή βρίσκεται στην ίδια περίπου πορεία πλεύσης με τη θέση της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη  που υποστηρίζει ότι  το ευρώ δεν είναι δυνατόν να επιβιώσει χωρίς πολιτική λιτότητας. Αλλά και  ο Gέrard Lafay  συγκλίνει προς αυτή την παραδοχή.  Οι απαντήσεις του Dominique Plihon στις παραπάνω αυτές κριτικές απόψεις, περί ταυτότητας προβλήματος του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος και  του φανατικού φιλελευθερισμού, τείνουν στο να δεχθούν, ως δεδομένο, ότι ακριβώς οι καταστρεπτικές επιλογές της λιτότητας  επιδεινώνουν τη λειτουργία του ευρώ, η οποία θα ομαλοποιηθεί με την κατάργηση αυτής της πολιτικής.

*Έδωσαν την εντύπωση ότι είναι προσκολλημένοι  στο ευρώ, ότι παρά τις δυσμενείς του συνέπειες,  θεωρούν προφανώς  ότι οι κίνδυνοι της εγκατάλειψής του υπερβαίνουν αυτούς της παραμονής του, και γι αυτό υποστηρίζουν ότι  θα πρέπει να παραμείνουμε  στην ευρωζώνη, προσπαθώντας ταυτόχρονα  να βελτιώσουμε εκ των έσω  την κατάσταση (Μάρδας, Plihon, Χατζηκωνσταντίνου). Ακόμη,  δέχονται  πιθανότατα ότι το  κυριότερο πρόβλημα της ευρωζώνης  δεν είναι αυτό καθαυτό το ευρώ, αλλά οι ιδρυτικές  αδυναμίες  του,  καθώς η ομαλή λειτουργία του θα απαιτούσε τη δυνατότητα μεταφοράς κεφαλαίων από τις πλουσιότερες προς τις φτωχότερες οικονομίες της ευρωζώνης (Lafay, Νίκας,), ή ακόμη η απουσία συνοχής και συναίνεσης εντός της ευρωζώνης (Ζαρωτιάδης).  Ωστόσο,  και πρόκειται για πολύ σημαντική επισήμανση, προέκυψε  αβίαστα από τη συζήτηση,  ότι οι θιασώτες της παραμονής στην ευρωζώνη οραματίζονται   ένα άλλο ευρώ, που θα  λειτουργεί σε εντελώς διαφορετικό ευρωπαϊκό περιβάλλον-κατά προτίμηση στην Ευρώπη των λαών και όχι στην Ευρώπη του κεφαλαίου- και που αυτό το νέο ευρώ  θα έχει  αποβάλει  το σύνολο των σημερινών καταστρεπτικών χαρακτηριστικών του. Αυτή η αισιοδοξία εκπέμπεται, καταρχήν, με τρόπο απολύτως σαφή,  από τον  Dominique Plihon, που καλεί τους λαούς  της Ευρώπης  σε υπέρ πάντων αγώνα για την κατάργηση του φιλελευθερισμού στους κόλπους της Ευρώπης -και είναι η γνωστή θέση Αttac και Συριζα-, αλλά περιλαμβάνει και τον Δημήτρη Μάρδα, και τον Γιώργο Χατζηκωνσταντίνου, που πιστεύουν ότι το ευρώ πρέπει ή μπορεί να διατηρηθεί, με την προϋπόθεση  ότι θα λάβουν χώρα ποικίλες -και όχι πάντοτε σαφώς προσδιοριζόμενες – βελτιώσεις στο περιβάλλον και στη λειτουργία του.  Με την εις άτοπον, απαγωγή, πιστεύω ότι είναι εύκολο να υποστηριχθεί ότι  οι  παραπάνω υπερασπιστές του ευρώ, δεν επιθυμούν τελικά την παραμονή της Ελλάδας στο  ευρώ που τώρα υπάρχει, αλλά  σ’ ένα άλλο ευρώ ιδεατό,  του οποίου  η δημιουργία είναι επιθυμητή, αλλά διόλου βέβαιη.

*Και, τέλος, ορισμένοι από τους εισηγητές και τους παρεμβαίνοντες στο στρογγυλό τραπέζι τέθηκαν, χωρίς ενδοιασμούς, υπέρ της εξόδου της χώρας από την ευρωζώνη. Πρόκειται για τους οικονομολόγους, καθηγητές και/ή ερευνητές Νίκο Ιγγλέση, Gérard Lafay, Κώστα Λαπαβίτσα,  Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη και Γρηγόρη Ζαρωτιάδη –ο τελευταίος, αν εξαντληθούν όλες οι άλλες εναλλακτικές  λύσεις.  Αλλά, κατά κάποιο τρόπο,- άποψη που ήδη επικαλέστηκα παραπάνω-,  θα μπορούσαν εδώ να προστεθούν με ελάχιστες  αμφιβολίες, και οι Δημήτρης Μάρδας, Χρήστος Νίκας, Γιώργος  Χατζηκωνσταντίνου, ακόμη και  ο Dominique Plihon. Γιατί, είναι ξεκάθαρο, ότι και  αυτοί οι επιστήμονες, ουδόλως εμφανίζονται ικανοποιημένοι  από τα αποτελέσματα του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος, αλλά αντιθέτως  προσδοκούν μεταβολή τους. Αντιστρέφοντας την ευλογοφανή αυτή υπόθεση είναι εύκολο να υποστηρίξουμε ότι και όλοι όσοι, τώρα, δηλώνουν υπέρ  της επιστροφής στο εθνικό μας  νόμισμα, θα παρέμεναν ευχαρίστως σε μια ευρωζώνη, ριζικά διαφορετική της σημερινής, απαλλαγμένης δηλαδή από τα βαρίδια της  παρούσας.

Στη συνέχεια είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι οι οπαδοί της επιστροφής στο εθνικό μας νόμισμα  δεν συμφωνούν, πλήρως, χωρίς όμως και να διαφωνούν απολύτως, ως προς τα διάφορα αναμενόμενα αποτελέσματα από αυτήν. Ο Δημήτρης Μάρδας, παραμένοντας πάντοτε αρνητικός στην υπόθεση επιστροφής στη δραχμή,  αρνείται επιπλέον την ωφέλεια, που ενδέχεται να προέλθει από αυτήν, σε επίπεδο αυξημένης ανταγωνιστικότητας,  υπογραμμίζοντας την πολύ χαμηλή ελαστικότητα των ελληνικών εξαγωγών, σε αντίθεση με το Νίκο Ιγγλέση που αναμένει αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Συμφωνώντας, καταρχήν, με την παρατήρηση του Δημήτρη Μάρδα, η Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη  δικαιολογεί την πρότασή της για επιστροφή στη δραχμή, όχι με βάση την αύξηση της ανταγωνιστικότητας, αλλά με βάση τη δυνατότητα επίτευξης ταχύρρυθμης ανάπτυξης, απολύτως αδύνατης στο παρόν καθεστώς της  ευρώ-λιτότητας. Και με τη σειρά του ο Γρηγόρης Ζαρωτιάδης  αποδίδει σημασία στην ανάγκη ενότητας, άφοβης και δημόσιας συζήτησης για την επάνοδο στη δραχμή, αλλά επανέρχεται και στην ανάγκη-που έχει σθεναρά υποστηριχθεί από την πρώτη στιγμή της κρίσης, από τη Μαρία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη- να δείξουμε δηλαδή ότι είμαστε αποφασισμένοι για όλα και ότι δεν κατεχόμαστε από φοβικά σύνδρομα.

Κρίνω εξαιρετικά εποικοδομητική την επισήμανση ορισμένων ποιοτικών στοιχείων, στην παρούσα ημερίδα, που εμφανίζονται σπάνια ή και καθόλου σε ημερίδες με ανάλογο θέμα. Το γεγονός, ωστόσο, της διοργάνωσης αυτής της ημερίδας από το Ίδρυμα Δημητρίου και Μαρίας Δελιβάνη,  αποτελεί αναμφισβήτητα  περιοριστικό παράγοντα  ενθουσιώδους και λεπτομερούς ανάλυσης της επιτυχίας της, από την υπογράφουσα. Θα προσπαθήσω, λοιπόν, στο μέτρο του δυνατού, να  ελαχιστοποιήσω αυτή τη δυσκολία εξαιρώντας, έστω και θεωρητικά, τη συμβολή του Ιδρύματος Δελιβάνη,   από τις ακόλουθες διαπιστώσεις.

Θεωρώ, λοιπόν και πάνω από όλα, πολύ σημαντικό  γεγονός, για τις ημέρες μας, μέσα στις οποίες αποτελεί τον κανόνα η εμφάνιση του μαύρου ως άσπρου, της καταστροφικής αποτυχίας ως επιτυχίας, της συστηματικής απόκρυψης της πραγματικότητας και προβολής μιας  πλασματικής, της ανακοίνωσης ανυπόστατων εξελίξεων ως θριάμβων κ.ο.κ.,  το ότι, στην περί ης ημερίδα των τεσσάρων ωρών η συζήτηση ήταν, από την αρχή ως το τέλος,  ουσιαστική, αντικειμενική, χωρίς φανατισμούς και χωρίς προσκόλληση σε παλαιολιθικές κομματικές προσκολλήσεις.  

Έτσι, στη διάρκεια της εκδήλωσης, δεν παρατηρήθηκε  ούτε η ελάχιστη προσπάθεια, από τους εισηγητές, από τουs παρεμβαίνοντες στο στρογγυλό τραπέζι και από τους παρισταμένους/ακροατές, να εμφανιστεί το  ελληνικό δράμα, ως «success story”. Αντιθέτως, το φάσμα του ελληνικού αδιέξοδου αναγνωρίστηκε   ως, απολύτως, πραγματικό και χωρίς τη δυνατότητα μετάλλαξης ή ωραιοποίησης. Ακόμη, έγινε σιωπηρά  αποδεκτό-εφόσον δεν υπήρξε η παραμικρή αντίδραση-ότι τα μνημόνια κατέστρεψαν την Ελλάδα, και ότι η χώρα μας το 2014 βρίσκεται σε  δεινότερη θέση, σε σύγκριση με αυτήν του  2009. Στο κέντρο του προβληματισμού ήταν, από την αρχή ως το τέλος της ημερίδας, η  θλιβερή διαπίστωση της μη βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους, γι αυτό και κρίθηκε περιττή και επιπόλαιη η ενασχόληση με τα όποιας μορφής βραχυχρόνια προβλήματά του. Το στοιχείο, ωστόσο, που πιστεύω ότι αξίζει να τονιστεί, ιδιαίτερα, είναι  η ποιότητα της συζήτησης, σχετικά με  την πιθανή επιστροφή της Ελλάδας σε μια νέα δραχμή.  Ήταν, δηλαδή, όπως θα όφειλε από την αρχή να είναι, για ένα θέμα τόσο πρωταρχικής σημασίας, για την ελληνική επιβίωση όπως αυτό: ήπια και  απαλλαγμένη από τη συνήθη της φόρτιση του πανικού, της τρομοκρατίας και της σύνδεσής της με την  έλευση τεράτων της αποκάλυψης. Επιπλέον, τουλάχιστον όσοι παρέστησαν στην ημερίδα, έδωσαν την εντύπωση ότι είχαν εξοικειωθεί με το μέγα αυτό θέμα, ότι είχαν πλήρως αποστασιοποιηθεί από τη μονολιθική κυβερνητική του εμφάνιση, και ότι δεν το αντιμετώπιζαν   ως  καταστροφή ή και ως έξωθεν απειλή, αλλά  αντιθέτως  ως δυνατότητα  εθνικής μας επιλογής, αλλά και ως οριστική  λύση στο πρόβλημα του χρέους.

Οι εισηγήσεις της ημερίδας και περιληπτικά η συζήτηση της στρογγυλής τράπεζας θα δημοσιευθούν σε ειδικό τεύχος, για την Ελλάδα, των Cahiers CEDIMES, στα γαλλικά. Την επιμέλεια αυτού του τεύχους έχει αποδεχθεί ο καθηγητής Gérard Lafay.