Γιατί τα κράτη ωθούνται στην ανελεύθερη δημοκρατία Νεγρεπόντη-Δελιβάνη Μαρία 17.2.2021 slpress
Γιατί τα κράτη ωθούνται στην ανελεύθερη δημοκρατία
Μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου οι προδιαγραφές της διεθνούς οικονομικής τάξης σχεδιάστηκαν από τις ΗΠΑ, που διαδέχθηκαν τη Μεγάλη Βρετανία στην κορυφή του κόσμου. Η νέα αυτή τάξη επικράτησε ως "φιλελεύθερη", ενώ συνδέθηκε και με την "φιλελεύθερη δημοκρατία".
Να σημειωθεί ότι το νέο (για τότε) αυτό διεθνές καθεστώς επιλέχθηκε από τις ΗΠΑ, προκειμένου να εξυπηρετήσει τους συμμάχους της, που είχαν ανάγκη από την προστασία και την οικονομική συμπαράσταση τους, αλλά ταυτόχρονα να προωθήσει και δικούς τους στόχους, σχετικά με την αντιμετώπιση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και του ψυχρού πολέμου.
Το σχήμα αυτό, διεθνές και εθνικό, χαρακτηρίστηκε από τον Φράνσις Φουκουγιάμα ως αιώνιο, ως «το τέλος της ιστορίας» και παράλληλα στήριξε απόψεις που υποστήριζαν ότι η υιοθέτηση του φιλελευθερισμού και της ελεύθερης δημοκρατίας είναι νομοτελειακή, για το σύνολο των χωρών του πλανήτη. Με βάση αυτές τις πεποιθήσεις, οικονομίες όπως για παράδειγμα η Κίνα, θα ασπάζονταν υποχρεωτικά το δυτικό καθεστωτικό πρότυπο, όταν θα ξεπερνούσε ένα κρίσιμο επίπεδο του κατά κεφαλή εισοδήματός της.
Ωστόσο, όπως είναι πια γνωστό, οι καταιγιστικές εξελίξεις που ακολούθησαν τις δηλώσεις Φουκουγιάμα ήταν διαμετρικά αντίθετες των προβλέψεών του. Γιατί η Κίνα, όχι μόνο ξεπέρασε προ πολλού το επίμαχο αυτό σημείο (πέραν του οποίου θα έπρεπε δήθεν υποχρεωτικά να εισέλθει στο πεδίο της φιλελεύθερης δημοκρατίας, παραμένοντας ωστόσο στην ανελεύθερη δημοκρατία) αλλά και επιπλέον επειδή ένας ολοένα ανερχόμενος αριθμός χωρών, ασπάζεται τον λαϊκισμό.
Πρόκειται για μία καθεστωτική μορφή, που αν και δεν συμπίπτει απολύτως με αυτήν της ανελεύθερης δημοκρατίας, διαθέτει ωστόσο αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με αυτήν, όπως τον σεβασμό στο κράτος-έθνος, την αντίθεση στην λαθρομετανάστευση, την ανάδειξη των παραδόσεων και την παρεμβατική πολιτική. Η εξήγηση για αυτές τις προτιμήσεις πολλών χωρών βρίσκεται στις ραγδαίες εξελίξεις που συμβαίνουν στον πλανητικό χώρο και που δεν εξυπηρετούνται πια από την μέχρι τώρα ισχύουσα διεθνή οικονομική τάξη.
Ριζικές μεταβολές στο δυτικό οικοδόμημα
Ο φιλελευθερισμός με περιεχόμενο τα ανοικτά σύνορα, την υποχρέωση της πλανητικής δύναμης να νοιάζεται για ότι συμβαίνει στην υφήλιο και να παρεμβαίνει όπου και όταν χρειάζεται, την ενθάρρυνση της σύστασης διεθνών οργανισμών (για την από κοινού επίλυση των προβλημάτων της Δύσης), την υποχρέωση διάδοσης της φιλελεύθερης δημοκρατίας, όλα αυτά και πολλά άλλα αποτελούν τις εκφάνσεις της διεθνούς οικονομικής τάξης, που γεννήθηκε μέσα από τις στάχτες του Δευτέρου Παγκόσμιου Πολέμου, ενώ δεν υπήρχε πριν.
Με την αρχή ότι κάθε μορφή διεθνούς τάξης επιλέγει εκείνα τα χαρακτηριστικά που εξυπηρετούν τις ανάγκες της περιόδου μέσα στην οποία λειτουργεί, απορρίπτεται εκ προοιμίου η πρόταση του Φουκουγιάμα περί της δήθεν αιωνιότητας της δυτικής διεθνούς τάξης. Η διεθνής τάξη, που κυριάρχησε στη Δύση από το 1945 μέχρι και σήμερα, ήδη μας εγκαταλείπει, επειδή οι γενικότερες συνθήκες που την είχαν επιβάλλει τότε έχουν ριζικά μεταβληθεί.
Πιο συγκεκριμένα, το σχήμα που επικράτησε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μπόρεσε να επιβιώσει, σε συνθήκες που εξασφάλιζαν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, βελτίωση του τρόπου κατανομής του εισοδήματος, ανερχόμενο εισόδημα, πλήρη απασχόληση, αυξανόμενο μερίδιο μισθών στο ΑΕΠ, χαμηλό δημόσιο χρέος, αλλά και επιπλέον και κυρίως μη αμφισβήτηση των ΗΠΑ ως παγκόσμιο πλανητάρχη.
Δυστυχώς, η ειδυλλιακή αυτή κατάσταση σταδιακά επιδεινώθηκε, κυρίως μετά την κρίση του 2008. Το αποφασιστικό χτύπημα ωστόσο δόθηκε από τις δυσμενείς συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, σε συνδυασμό και με την φαντασμαγορική άνοδο της Κίνας που απειλεί σοβαρά πια την κοσμοκρατορία της Αμερικής, αλλά και ολόκληρο το δυτικό θεσμικό και πολιτιστικό οικοδόμημα.
Προβλήματα και πρωτόγνωρες απειλές
Οι προηγμένες οικονομίες του πλανήτη αντιμετωπίζουν προβλήματα και πρωτόγνωρες απειλές, που δεν φαίνεται διόλου εύκολο, αλλά ούτε πιθανόν να απαλειφθούν. Αντιθέτως, πλήθος ενδείξεων κατατάσσει ήδη τη Δύση στη φάση της διαρκούς στασιμότητας. Μερικά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες προηγμένες οικονομίες και που επιδεινώνονται σοβαρά από την πανδημία, είναι (μεταξύ άλλων) και τα ακόλουθα:
- Χρέος το οποίο γιγαντώνεται από τις τεράστιες δαπάνες αντιμετώπισης του ιού (το παγκόσμιο χρέος έφθασε στο 365% του παγκόσμιου ΑΕΠ).
- Υψηλό ποσοστό ανεργίας που δεν υποχωρεί.
- Αδυναμία επίτευξης επιθυμητού πληθωρισμού της τάξης του 2%, σε συνδυασμό και με τα αρνητικά επιτόκια.
- Επέκταση του αυτοματισμού που εξαφανίζει θέσεις εργασίας.
- Θηριώδης ανισοκατανομή του εισοδήματος.
- Επικίνδυνη γήρανση του πληθυσμού.
- Απροθυμία διενέργειας παραγωγικών επενδύσεων, με την υπερβολική ρευστότητα να τροφοδοτεί την χρηματιστηριακή οικονομία.
- Ανεξέλεγκτη λαθρομετανάστευση, κυρίως προς την Ευρώπη.
Το κλίμα που διαμορφώνεται από τη δυσμενή αυτή εικόνα της οικονομίας της Δύσης, ουδόλως ενθαρρύνει τη διατήρηση της φιλελεύθερης διεθνούς οικονομικής τάξης. Αντιθέτως, οι προτιμήσεις των Αμερικανών πολιτών, της χώρας που ακριβώς έδινε μέχρι πρότινος το σχετικό πρόσταγμα της διεθνούς τάξης, έχουν κατακόρυφα μεταβληθεί. Συγκεκριμένα, σε πρόσφατη δημοσκόπηση, το 60% των Αμερικανών επιθυμεί η Αμερική να φροντίζει τα του οίκου της, ενώ το 80% τάσσεται υπέρ της επιβολής δασμών για την προστασία των εθνικών θέσεων εργασίας.
Η εκκόλαψη αυτών των προτιμήσεων των Αμερικανών πολιτών ήταν που έφερε στο προσκήνιο τον Ντόναλντ Τραμπ. Ο φόβος για την τυχόν μη εξυπηρέτησή τους από τον νέο πρόεδρο Τζο Μπάιντεν ήταν που προκάλεσε το εκλογικό χάος στις ΗΠΑ, το οποίο ασφαλώς θα εξακολουθήσει, στην μάλλον απίθανη περίπτωση, κατά την οποίαν ο νέος πλανητάρχης δεν θα σεβαστεί τις επιθυμίες των Αμερικανών πολιτών. Ασφαλώς η φιλελεύθερη δημοκρατία ακούγεται καλύτερα από την ανελεύθερη δημοκρατία, αλλά και από τον λαϊκισμό, που συμπορεύεται με τη δεύτερη. Ωστόσο η συχνή, αλλά χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο, κατακραυγή εναντίον τους, δεν οδηγεί πουθενά.
Το μέλλον ανήκει στην Κίνα
Η αντιμετώπιση αυτών των μεταβολών, ειδικά από την Ελλάδα που επιπλέον είναι δύσκολο να υποστηριχτεί ότι ευνοήθηκε από τα κρατούντα κράτη στη Δύση, επιβάλλεται να είναι η προσπάθεια ένταξής της στο νέο θεσμικό ρεύμα, η ενθάρρυνση νέων συμμαχιών και η εγκατάλειψη απόψεων που ανήκουν στο παρελθόν, σχετικά με το τι είναι "καλό" και το τι όχι, καθώς το ρεύμα δεν αντιστρέφεται. Σε λιγότερο από πέντε χρόνια από σήμερα, εκτός αν μεσολαβήσει ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος με βάση το σύνδρομο του Θουκυδίδη, η Κίνα θα έχει αντικαταστήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες, ως πρώτη παγκόσμια δύναμη.
Θα φέρει μαζί της έναν άλλο πολιτισμό, πολύ διαφορετικό από τον δυτικό, που θα περιέχει αναγκαστικά και αρνητικά, αλλά και θετικά στοιχεία. Η μεγαλειώδης άνοδος της Κίνας τις τελευταίες δεκαετίες, πραγματοποιήθηκε με την εφαρμογή εντελώς αταίριαστων συνδυασμών για τις προτιμήσεις της Δύσης, όπως του καπιταλισμού και του κομμουνισμού, της παγκοσμιοποίησης και του προστατευτισμού, της δημοκρατίας με περιορισμό ατομικών δικαιωμάτων κτλ. Ταυτόχρονα, διέπεται από ένα καθεστώς ανελεύθερης δημοκρατίας, δηλαδή δημοκρατίας, με στοιχεία αυταρχισμού. Δεν ικανοποιεί αυτή η εικόνα.
Αλλά, όπως όλα δείχνουν, και όπως άρχισε ήδη να συμβαίνει και στις ΗΠΑ, καθώς και σε αρκετές περιπτώσεις στην Ευρώπη και στη Λατινική Αμερική, η φιλελεύθερη δημοκρατία υποχωρεί συνεχώς, παραχωρώντας την θέση της σε μορφές ανελεύθερης δημοκρατίας. Η προσπάθεια αντιμετώπισης των εντεινόμενων δυσκολιών στις σύγχρονες οικονομίες θα ενισχύσει διακυβερνήσεις με στοιχεία αυταρχισμού. Και είναι βέβαια σαφές ότι τα περιοριστικά μέτρα των ατομικών ελευθεριών, σε ολόκληρη την υφήλιο, που επιβάλλονται προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο κορονοϊός, αποτελούν μία ιδεώδη προετοιμασία για το μονιμότερο καθεστώς που έρχεται.
Δεν υπάρχουν σχόλια